Morgunblaðið - 19.09.2000, Blaðsíða 34

34 ÞRIÐJUDAGUR 19. SEPTEMBER 2000
MORGUNB LAÐIÐ
LISTIR
• Að lesa í málverk
í GRJÓTA-
ÞORPI1970
Sigfús Halldórsson (1920-1996)
SJÓNMENNTIR, arfur fortíðar og minjavernd eru
huglök, sem Islendingum hefur í það heila gengið
brösulega að átta sig á í aldanna rás. Iðulega er vís-
að til að við séum ung þjóð þegar þessi grunnatriði
þjóðmenningar ber á góma, stenst þó engan veginn
og alls ekki ef litið er til rúmlega tvö hundruð ára
sögu Bandaríkjanna, sem við drögum helst dám af
um lifnaðarhætti er svo er komið. Lýðveldið er að
vísu ungt, en það er einmitt á timabilinu frá stofnun
þess sem mest hefur verið valtað yfir fortíðina og
eldri gildi, einkum á suðvesturhorninu og af mest-
um tilþrifum á höfuðborgarsvæðinu. Þetta er um
margt öfugsnúningur þess sem gerist í Ameríku,
þar sem fortíðin er markaðssett eins og hver annar
hlutur ef ekki vara. Þarlendir gera sér Ijósa grein
fyrir þeim gullnu sannindum, að hér er um að ræða
undirstöðu allra framfara í mannheimi, sem aldrei
hefur verið mikilvægari en í tækniheimi dagsins.
Og á síðustu tímum er það hinn raunsanni andi for-
tíðar sem menn eru á höttunum eftir, en ekki sá
gerviheimur sem til að mynda kvikmyndaiðnaður-
inn átti stóran þátt í að skapa og gerir mikið til enn.
Gamli heimurinn orðinn nýr og hvunndagurinn
sleginn töfrum.
Núlistaviðhorf eftirstríðsáranna úreltu ýmis fyrri
myndefni, svo sem manninn, landslag gömul hús og
báta við naust, þetta nefnt myndefni kreppukyn-
slóðarinnar. En menn komust svo að þeirri niður-
stöðu, að í myndlist er ekki mögulegt að úrelda nein
myndefni né nokkur sjóræn fyrirbæri, jafnframt að
slík viðhorf beri í sér vissa úrkynjun, virka sem
hemill á eðlilegt sköpunarferli og þau sannindi nú
deginum ljósari. Allt sem augað nemur og sálin
skynjar komið upp á yfirborðið sem fullgilt á vett-
vangi myndlistar, svo fremi sem það ber í sér kviku
grómagna og veki viðbrögð, beri um Ieið í sér safa
og vaxtarmögn.
Menn hafa stundum orðað það svo, að íjöllista-
maðurinn Sigfús Halldórsson, hafí verið að skjal-
festa gamla tímann með þvf að mála gömul hús og
mun rétt til getið. Það var þó um leið annað sem at-
hafnir hans frambáru og honum var meira 1 mun,
sjálft andrúmið í kringum húsin og hjartsláttur
þeirra, tímans um leið.
Húsamyndir Sigfúsar eru ekki nein kortlagning
ytri byrði bygginganna með kvarðann og mælistik-
una að vopni, og eins langt frá Ijósmyndinni og
verða má, það var sál þeirra sem skyldi fönguð. Hið
sjónræna andrúm sem var aðal húsanna og gagntók
sér í lagi hvern þann sem þar átti heima er hann
nálgaðist þau. Fylgdi svo hvert sem hann fór, jafn-
vel til fjarlægra heimshorna, var kirfilega skorðað
einhvers staðar í heilakirnunni, sem dýrmætt
óáþreifanlegt minni og hluti allífsins. Þær voru ekki
tæknilegar vangaveltur í almennum skilningi, frek-
ar eins konar sviðsmyndir eða öllu heldur framhald
þeirra, svona Iíkt og hin teiknandi hendi er sögð
framlenging sálarinnar. Og þótt ekki sjáist fólk í
kringum húsin, veit skoðandinn að búið var í þeim,
lifað og dáið í þeim, börn komi undir í þeim, þau
vígð sorg og gleði. Að ást, hatur og allt samanlagt
litróf lífsins þróaðist innan veggja þeirra í bland við
þjóðsögur, drauga og ófreski. Þannig geta þessi hús
virkað sem ákall að handan, eru í öllu falli ígildi lif-
andi tákna og blóðríkra minnisvarða úr fortíð sem
eins og hnippa í skoðandann og segja, hér er ég.
Sigfús gekk hreint til verks, beitti engri ofur-
tækni heldur endurvarpaði sérstakri sjónreynslu
sinni hveiju sinni á myndflötinn, þeirri lifun sem
hann fangaði í útgeislan húsanna og umhverfi
þeirra. Stílfærði ekki myndbygginguna, heldur leit-
aði uppi heppileg sjónarhorn sem gæti borið hana
uppi og afar gott dæmi er hér vatnslitamyndin I
Gijótaþorpi, sem hann málar 1970. Myndbyggingin
er afar sterk, Qölþætt og sannfærandi, jarðlitir
gegnumgangandi um allan myndflötinn og Iitahryn-
ið samsvarandi. Hvíta húsið í raun hápunktur þessa
litaferlis í hreinleika sínum, rís eins og klettur í
bakgrunninum, skarar svo til miðbik myndbygging-
arinnar jafnt lóðrétt sem lárétt ásamt því að forhlið
þess býr yfir einhveijum ófreskum birtumögnum.
Rauðbrúna húsið til hægri eins og rís upp á endann
en er kyrfilega skorðað niður með útihúsunum og
öskutunnunum í forgrunninum. Hér gegnir grind-
verkið miklu hlutverki, og ekki síður tréborðin og
smáhlutirnir í lóðinni, bæði til uppfyllingar í rým-
inu og til að skapa líf og hreyfingu á myndfletinum.
Það er einmitt þessi samsvarandi hreyfing og um
leið hamdi óróleiki sem skapa kyrrð og festu, eitt
vinnur með öðru, skálína mætir skálínu, bindur í
sterka heild. Nokkuð flókin myndbygging, en um
leið gott dæmi þess er hlutirnir ganga upp, er þó
ekki yfirvegaður og stílfærður tilbúningur, heldur
einungis tilfallandi og ófegrað sjónarhorn úr
hvunndeginum. Hér birtast bestu kostir Sigfúsar
sem málara og myndin afhjúpar einnig hið næma
auga sem listamaðurinn hafði fyrir umhverfinu,
þessu sérstaka viðfangsefni og hinu myndræna í
því. Segir okkur jafnframt hve mikið hann átti inni
sem málari, meður því að var meira og minna um
tómstundaiðju fjölhæfs listamanns að ræða, ástríðu
sem var honum lífsnauðsyn og varð að fá útrás. Sig-
fús var útlærður leiktjaldamálari með mikinn metn-
að á því sviði og þetta var hans háttur að nýta sér á
einhvern hátt þá menntun sína og reynsluheim, en
fátt er listamannssál sárara en að finna sig hér í
hlekkjum.
Á vissan hátt eru þetta sviðsmyndir, en þó ekki
leikmyndir því þetta er lífið sjálft, miðlun þess og
skjalfesting.
Bragi Ásgeirsson
Strengir og pípur
TOJVLIST
N e s k i r k j a
KAMMERTÓNLEIKAR
Wiklander: Fantasia Op. 5. Mark
Karlsen: Kóral Sónata nr. 2. Saint-
Saens: Priére Op. 158. Pinkham:
Oration (frumfl.). Jongen: Humor-
esque. Alfvén: Nottumo Elegiaco,
Op. 5. Sigurgeir Agnarsson, selló;
Andrew Paul Holman, orgel. Laug-
ardaginn 16. september kl. 20.
HINN ungi sellóleikari Sigurgeir
Agnarsson, sem nýverið tókst á við 6.
einleikssvítu Bachs með eftirtektar-
verðum árangri á „svítnamóti" fimm
íslenzkra sellista í Langholtskirkju,
efndi til tónleika í Neskirkju á laug-
ardaginn með hinum bandaríska
orgelleikara Andrew Paul Holman.
Frumfluttu þeir þar dúóverkið Or-
ation eftir bandaríska tónskáldið
David Pinkham (f, 1923), er líkt og
organistinn hefur starfað við New
England Conservatory í Boston, þar
sem Sigurgeir stundaði nám áður en
hann færði sig um set til Schumann
tónlistarháskólans í Dússeldorf.
Skandínavísk tónskáld voru áber-
andi á dagskránni, enda kvað Holm-
an hafa lagt sig eftir að kynna skand-
ínavíska tónlist á heimaslóðum, og
bandaríska á Norðurlöndum. Fyrst
var Fantasía frá 1987 eftir Svíann
Kurt Wiklander (f. 1950), fersklegt
rómantískt verk sem á köflum minnti
á Fauré og hélt sérlega góðu jafn-
vægi við orgelið. Eftir hinn afkasta-
mikla norska Kjell Mork Karlsen var
flutt tæplega kortérslangt fimmþætt
verk, Kóralsónata nr. 2, byggð á eft-
irlætissálmi Lúthers, „Aus tiefer
Noth schrei’ ich zu dir“. Var þar öllu
dimmara yfir og brá víða fyrir
ströngum kontrapunkti í allt að
síðmiðaldalegum stíl og endað á nær
óbreyttu sálmalaginu.
Eftir Priére [,,Bæn“], hægan ljúf-
sáran vals eftir Camille Saint-Saens
frá 1919, var frumflutt þríþætt verk
eftir David Pinkham sem bandaríska
tónskáldið samdi fyrir Sigurgeir,
„Oration" er ku merkja vönduð ræða
eða fyrirlestur; fallegt en agað ný-
klassískuleitt verk sem nýtti vel-
heppnað Voix humaine registur
Noack orgelsins í þaula í íhugulum I.
þætti. II. var líflegt „tríó“ fyrir 2
orgelraddir á móti 3. rödd sellósins,
og ABA-formaður Fínallinn dansaði
að miklum hluta í seiðandi nískiptum
takti eftir svipmikinn inngangs-
díalóg milli sellós og orgels. Heiðríkt,
skemmtilegt verk og hið bezta flutt
af þeim félögum að tónskáldinu við-
stöddu.
Eftir hinn belgíska Joseph Jongen
var næst leikin Húmoreska Op. 92
frá 1930, vel samið litið verk, sem
borið var uppi af hnitmiðaðri hend-
ingamótun flytjenda, þó að sumar
hæstu sellónóturnar virtust ögn
óstöðugri en vænta mátti af Sigur-
geiri. Kannski var smá þreyta farin
að segja til sín. Á móti kom skýr og
hnitmiðuð hendingamótun, sem lyfti
þessu ttera verki á verulegt flug.
Síðast var Notturno Eligiaco, sam-
ið 1885 af aðeins þrettán ára gömlum
Hugo Alfvén (1872-1960), og gerast
skandínavísk tónskáld varla öllu
bráðþroskari en þetta. Orgelið var
hér i sterkasta lagi, en að öðru leyti
tókst flutningurinn ljómandi vel.
Það getur á vissan hátt verið svo-
lítið dýnamískt hemjandi fyrir
strengjaleikara að leika á móti org-
eli, er hefur ekki sömu plastísku
möguleika og slagharpan til skyndi-
legra áherzlna, né heldur til að rísa
og hníga hratt og þreplaust í styrk.
Hneigjast slík samspilsverk því
gjarnan til að mynda breiða, líðandi
hendingaboga, ósjaldan á kostnað
hrynrænna tilþrifa eða skapmikilla
sviptinga. En að því er bezt varð
heyrt féll hið nýja orgel Neskirkju að
flestu leyti vel að þessu vandasama
samspilshlutverki í þaulöruggum
höndum Holmans, og líkt og fýrri
daginn sýndi Sigurgeir undantekn-
ingarlítið leikfæmi, tónræna fjöl-
breytni og túlkunarlegt innsæi al-
mennt sem óhætt er að segja að lofi
óvenjugóðu fyrir ekki eldri hljómlist-
armann.
Ríkarður Ö. Pálsson