Morgunblaðið - 02.12.2000, Blaðsíða 68

68 LAUGARDAGUR 2. DESEMBER 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
4
Að beita samkeppnislögum
“ til að verjast samkeppni
UmfangsmiMar
breytingar á samkeppn-
islögum taka gildi 6. des-
ember næstkomandi
sem færa íslensk sam-
keppnislög efnislega
nær samkeppnisreglum
Evrópusambandsins og
samkeppnislögum
flestra Evrópuríkja.
Jíftir sem áður hafa lög-
þó að geyma ýmis
ákvæði sem aðgreina
þau frá samsvarandi
lögum nágrannaland-
anna. íslensk sam-
keppnislög verða eftir
breytinguna mun skarp-
ari og fyrirtæki munu
bera beina ábyrgð á viðskiptaháttum
sínum og stöðu á markaði.
Af þessu tilefhi er ekki úr vegi að
skoða hvaða áhrif breytingamar munu
hafa á íslenskt atvinnulíf. Þótt mark-
mið samkeppnislaga sé ekki að vemda
fyrirtækin heldur að bæta samkeppn-
ina, geta fyrirtæki engu að síður beitt
ákvæðum samkeppnislaga til að verj-
ast ólögmætum og samkeppnishaml-
■®thdi viðskiptaháttum keppinauta
sinna, sem og samkepppnishamlandi
aðgerðum ríkisvaldsins, til að bæta
samkeppnisstöðu sína. í þessu sam-
bandi er vert að hafa í huga að skil-
greiningin á því hvaða aðilar falla imd-
ir samkeppnislögin er rúm og tekur tU
starfsemi án tdilits til þess hvort hún er
rekin af hinu opinbera, félögum, ein-
staklingum eða öðrum aðilum.
Segja má að samkeppnishindranir
stafi af tvennu. Annars vegar em það
viðskiptahættir samkeppnisaðila og
hjj^vegar lög og stjómvaldsfyrir-
mæli. Urræðin sem fyrirtækjum
standa til boða era nokkuð mismun-
andi eftir því hver hin samkeppnis-
hindrandi ástæða er. Lítum fyrst á
fyrirtækin og keppinautana og þá á
hið opinbera.
Misnotkun á
markaðsyfírráðum
Helsta breyting samfara nýjum
samkeppnislögum er að misnotkun
eins eða fleiri fyrirtækja á markað-
sráðandi stöðu verður bönnuð. í nú-
gildandi lögum er misnotkun ekki
bönnuð fyrir fram og eina úrræði
samkeppnisyfirvalda hefur verið að
Guðrún Helga
Brynleifsdóttir
beina því góðlátlega til
viðkomandi fyrirtækis
„að gera þetta ekki aft-
ur“. Eftir lagabreyting-
una er hins vegar ljóst
að ýmis háttsemi, sem
lýst er í lögunum og
dómaframkvæmd hefur
staðfest, telst fela í sér
misnotkun. I stað þess
að slá á puttana á við-
komandi fyrirtæki geta
samkeppnisyfirvöld eft-
ir gildistöku laganna
sektað fyrirtæki um 40
milljónir króna eða
meira, þó ekki hærra en
sem nemur 10% af
veltu.
Það leiðir af lagabreytingunni að
nauðsynlegt verður fyrir fyrirtæki að
kynna sér reglur samkeppnislaga um
hvað sé misnotkun á markaðsráðandi
Samkeppni
Mikilvægt að fyrirtæki
veki athygli á því, segir
Guðrún Helga
Brynleifsdóttir, þegar
hið opinbera fer fram
gegn yfirlýstri stefnu
og markmiðum
samkeppnislaga.
stöðu. Ábyrgðin og áhættan er nú
þeirra. Fyrirtæki sem verður fyrir
tjóni, sem rekja má til misnotkunar á
markaðsyfirráðum, getur höfðað
skaðabótamál fyrir almennum dóm-
stólum á hendur hinu brotlega fyrir-
tæki, að uppfylltum skilyrðum skaða-
bótaréttarins. Með því úrræði að
kæra meinta misnotkun á markaðs-
yfirráðum geta fyrirtæki stuðlað að
eftirliti. Kærandi getur óskað nafn-
leyndar.
I núgildandi lögum er lagt bann við
m.a. verðsamráði, skiptingu markaða
og samráði við tilboðsgerð. Þetta
verður eftir sem áður bannað en þessi
bannákvæði era nú hert. Ailur vafi er
tekinn um að það skiptir ekki máli
hvort fyrirtæki sem stendur að sam-
keppnishamlandi samráði af þessum
toga hafi gert sér grein fyrir áhrifum
hans. Sömu sektir geta legið við brot-
um á ólögmætu samráði og við mis-
notkun markaðsyfírráða.
Hægt að ógilda samruna
Önnur mikiivæg breyting á sam-
keppnislögum er að ákvæði laganna
sem fjallar um samrana fyrirtækja
verður mun markvissara en áður.
Samkeppnisráð getur ógilt samrana
fyrirtækja eða sett honum skiiyrði ef
komist er að þeirri niðurstöðu að
samraninn muni hindra virka sam-
Bókerbamagaman
Bókatíðindi 2000
kominút
Fálag íslenskra
bókaútgefenda
Hágæða vogir á góðu verði
Með prentara og án prentara
Fyrir rafhlöðu og 220 V AC
RÖKRÁS EHF.
Kirkjulundi 19, sími 565 9393
keppni vegna þess að markaðsyfirráð
myndast eða styrkjast, þ.e. fákeppni
myndast á markaði. Skilyrði fyrir af-
skiptum samkeppnisyfirvalda er að
sameiginleg velta hlutaðeigandi fyr-
irtækja nái einum milljarði króna.
Fyrirtæki geta átt mikið undir því
að ekki verði til á markaði „risi“ sem
er svo öflugur að hann geti hagað við-
skiptum sínum að vild án tillits til
keppinauta. Fyrirtæki geta nú
verndað samkeppnisstöðu sína með
því að koma á framfæri fyrirhuguð-
um samrana, samstarfi eða yfirtöku
til samkeppnisyfirvalda sem getur
leitt til þess að samkeppnisyfirvöld
banni viðkomandi samruna eða yfir-
töku.
Hið opinbera og samkeppnin
Önnur meginástæða samkeppnis-
hömlunar, sem fyrirtæki verða vör
við í rekstraramhverfi sínu, eru ýmis
stjómvaldsfyrirmæli, s.s. reglugerð-
ir. Löggjöf getur hindrað samkeppni
samanber lög um ýmiss konar sér-
leyfi. í slíkum tiivikum verður banná-
kvæðum samkeppnislaga ekki beitt
um hinar samkeppnishindrandi að-
stæður þar sem sérlög gilda framar
almennum lögum en samkeppnislög
teljast almenn lög. Samkeppnisráð
skal þó vekja athygli ráðherra á því ef
það telur að lög eða stjórnvaldsfyrir-
mæli stríði gegn markmiðum laganna
en það hefur oft verið gert með góð-
um árangri. Samkeppnishamlandi
stjórnvaldsaðgerðir byggja þó ekki
ávallt á lögum eða reglugerðum og
getur samkeppnisráð samkvæmt
einni af þeim breytingum sem nú era
gerðar á samkeppnislögum gripið til
viðeigandi aðgerða gegn þeim, m.a.
bannað tOtekna framkvæmd.
I samkeppnislögum verður áfram
ákvæði sem heimilar samkeppnisyf-
irvöldum að mæla fyrir um fjárhags-
legan og stjómunarlegan aðskilnað
hjá opinberam fyrirtækjum og fyrir-
tækjum sem njóta opinberrar vemd-
ar í einhveiju formi. Þá er skilið á
milli þess hluta rekstrar sem nýtur
einkaleyfis og/eða opinberrar vemd-
ar í einhverju formi og hefur ákvæðið
reynst mjög árangursríkt í þeirri við-
leitni að jafna samkeppnisskilyrði í
landinu.
Fyrirtæki geta lagt sitt af mörkum
til að jafna samkeppnisskilyrði í at-
vinnulífinu með því að vekja athygli á
óeðlilegri stjómvaldsframkvæmd og
lagaframvörpum sem raska sam-
keppni. Þrátt fyrir góðan vilja geta
samkeppnisyfirvöld ekki haft augun
alls staðar og því er mikilvægt að fyr-
irtæki veki athygli á því þegar hið op-
inbera fer fram gegn yfirlýstri stefnu
og markmiðum samkeppnislaga sem
er „að efla virka samkeppni og þar
með vinna að hagkvæmri nýtingu
framleiðsluþátta þjóðfélagsins", sbr.
1. gr. samkeppnislaga.
Höfundur er héraðsdómslögmaður
og rekstrarhagfræðingur.
Frá Hellisgerði.
Ljósmynd/Lárus Karl Ingason
80 ár frá stofn-
un Málfundafé-
lagsins Magna
MÁLFUNDAFÉLAGIÐ Magni kröftuglega á um skoðanir hver
var stofnað 2. desember 1920 og
eru því liðin 80 ár frá stofnun fé-
lagsins um þessar mundir. Ég vil
hér í nokkram orðum minnast
þeirra framkvöðla
sem stofnuðu mál-
fundafélagið á sínum
tíma og lögðu grunn-
inn að Hellisgerði í
Hafnarfirði ásamt því
að reynast ötulir við
að blómga félagslíf í
bænum.
Það voru þeir Þor-
leifur Jónsson og
Valdimar S. Long sem
stóðu fyrir stofnun
Málfundafélagsins
Magna, að því er fram
kemur í 2. bindi Sögu
Hafnarfjarðar eftir
Ásgeir Guðmundsson.
Stofnendur voru 18
Magnús
Gunnarsson
talsins en meginmarkmið félagsins
var að æfa félagsmenn í að flytja
mál sitt í heyranda hljóði. Á málf-
Hafnarfjörður
Félagsmenn fengu yfír-
ráð Hellisgerðis árið
1922, segir Magnús
annars.
Málfundafélagið Magni stóð fyr-
ir margvíslegu menningar- og
fræðslustarfi meðan starf þess var
í sem mestum blóma
og á 50 ára afmæli fé-
lagsins veitti Alþingi
félaginu peningafram-
lag í heiðursgjöf og í
þakklætisskyni. Auk
fræðslu í formi fyrir-
lestra stóð félagið
m.a. um árabil fyrir
svokölluðum Jóns-
messuhátíðum í fjár-
öflunarskyni.
Fjáröfluninni var
fyrst og fremst ætlað
að standa straum af
framkvæmdum þeirra
Magnamanna í Hellis-
gerði. Mál höfðu at-
vikast þannig að fé-
Gunnarsson, til að hafa
þar skemmtigarð að
sumarlagi.
undum var lögð áhersla á að menn
flyttu mál sitt prúðmannlega og án
persónulegrar áreitni en hins veg-
ar í hávegum haft að menn tækjust
^bri>cA/c/
Iðnbúð 1,210 Garðabæ Slcl Collection
sfmi 565 8060

Lísthús í Laugardal,
Engjateigi 17, •s 568 0430
lagsmenn í málfundafélaginu fengu
yfirráð Hellisgerðis endurgjalds-
laust árið 1922 með því skilyrði að
skemmtigarðurinn yrði opinn al-
menningi að sumarlagi. Félagið
stóð fyrir ræktun í garðinum og
árið 1942 var ákveðið í stjórn
Magna að setja upp gosbrunn í
Hellisgerði. Sett var upp mynda-
stytta eftir Ásmund Sveinsson sem
nú hefur raunar verið fjarlægð en
enn er að finna gosbrunn í Hellis-
gerði enda ómissandi þeim sem til
þekkja og njóta útivistar í þessu
einstaka hraungerði. í gerðinu er
einnig stytta af Bjarna Sivertsen
riddara eftir Ríkharð Jónsson en
hún var gefin í tilefni af 25 ára af-
mæli Magna.
Einnig er þar lágmynd af Guð-
mundi Einarssyni sem er talinn
framkvöðull að vernd og ræktun
Hellisgerðis.
Nú er Hellisgerði í umsjón
Hafnarfjarðarbæjar og leggur
bæjarstjórn Hafnarfjarðar sér-
stakan metnað í umhirðu gerðisins,
t.d. með því að á næsta ári er ráð-
gert að veita sérstöku fjárframlagi
til endurbóta í garðinum. Má vel
segja að þannig heiðri bæjarstjórn
minningu þeirra sem sýndu það
mikla frumkvæði sem hér hefur
verið rakið og við færum þeim,
sem enn lifa og störfuðu ötullega í
Málfundafélaginu Magna, okkar
bestu þakkir. Framlag þeirra var
ómetanlegt, bæði hvað varðar
mannsanda og varðveislu náttúru-
perlunnar Hellisgerðis hér inni í
miðri byggð í Hafnarfirði.
Höfundur er bæjarstjóri
í Hafnarfirði.
SINDRI
Borgartúni 31 • s. 575 0000 • www.sindri.is
4