Morgunblaðið - 14.12.2000, Side 40

40 FIMMTUDAGUR 14. DESEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Oður kærleika
o g góðvildar
BÆKUR
Ljóð
DAGGARDROPAR
Eftir Þóru Björk Benedikts-
dóttur. Reykjavík 2000.
DAGGARDROPAR er senni-
lega fyrsta bók höfundar. Þar
kennir margra grasa. Flest eru
Ijóðin vel ort og skáldið er þrosk-
að í hugsun og framsetningu.
Kærleikur og trúin á mátt þess
ósýnilega virðast eðlislæg skáld-
inu. Trúarljóðin eru sterk og ein-
læg:
Leiddu mína hönd, Guð,
því hjarta mitt
er sært og sjúkt
en þinn stígur
fagur og hreinn.
Leiddu mig inn
á hann.
(bls.34)
Skáldið er berort um tilfinn-
ingar sínar og þann sársauka er
felst í lífsferlinu og virkar svo
átakanlega í brjóstum þeirra er
finna mikið til. Alls staðar leynist
trúarvissan og hún á sinn þátt í
þeim jákvæða tón sem er eins og
rauður þráður gegnum allan
skáldskapinn:
Lífið er svo yndislegt.
Tilveran
sem Guð hefur skapað
stórfengleg
ef við mennimir
kunnum fótum vorum forráð.
(bls.22)
Veraldlegu ljóðin eru opinská
og heiðarleg. Undirtónn þeirra
er ávallt með ástbundnum blæ -
en í þeim felst oft sýn á hið for-
gengilega:
Ég gaf þér mína
hvítu rós.
Þú hampaðir henni
í faðmi þínum
lyftir að vitum þínum
teygaðir ferskan ilm blaðanna.
En þú gleymdir að setja hana í mold
lagðir hana á rykuga hillu
uns hún visnaði
ogdó.
(bls.54)
Síðustu ljóðin í bókinni eru
„tækifærisljóð“. Að lokum birtist
fallegt ævintýri með austur-
lenskum blæ.
Kápa bókar er látlaus - mynd
af skáldinu er á baksíðu hennar.
Ekki er getið um útgefanda.
Góðvild og kærleiksrík sýn setja
mark sitt á ljóðin.
Jenna Jensdóttir
Rangan á alvörunni
BÆKUR
Gamansögur
HUNDRAÐ OG EIN NÝ
VESTFIRSK ÞJÓÐSAGA
Gísli Hjartarson tók saman. 115 bls.
Vestfirska forlagið. Prentun:
Ásprent/Pob ehf. Hrafnseyri, 2000.
FÁTT er betri geðbót í skammdeg-
ismyrkrinu en vel sögð, græskulaus
gamansaga. Þessar vestfirsku gam-
ansögur - kannski eru þær ekki allar
græskulausar! En þær eru vel sagðar
og þónokkuð fyndnar, að minnsta
kosti sumar hverjar. Þetta er þriðja
safnið sem Gísli Hjartarson sendir
frá sér. Tvær fyrri bækur hans urðu,
hvor á sínum tíma, söluhæstai- í jóla-
ösinni á Vestfjörðum. Ekki áttu þær
þvílíku gengi að fagna í öðrum lands-
hlutum. Það er ofur skiljanlegt. ís-
lensk fyndni er þess eðlis að maður
þarf helst að kannast við persónur
þær, sem hlut eiga að máli, útlit
þeirra, málróm, talshætti og kæki
hvers konar til að skilja til fulls hvar
fiskur liggur undir steini. í munnlegri
frásögn er ósjaldan reynt að líkja eft-
ir þeim sem verið er að segja frá. Les-
andi, sem kann skil á fólki og aðstæð-
um, getur þá heyrt það allt og séð
íyrir sér um leið og hann rennir aug-
um yfir síðumar. Sé hann hins vegar
ókunnugur mönnum og málefnum
verður hann að treysta á ímyndunar-
aflið - með misjöfnum árangri!
Sumir segja að karlmenn séu sér-
viti-ari og seinheppnari en konur og
þar með líka skrítnari; konur vandi
betur framkomu sína.
En því aðeins er á það
minnt hér og nú að sög-
ur Gísla eru mun fleiri
af körlum en konum.
Karlar em vanari að
láta allt flakka. Gildir
þá einu hvar í stétt þeir
standa. Gísli segir sög-
ur af prestum, bænd-
um, sjómönnum og iðn-
aðarmönnum. Mörg
sagan er ofin utan um
eitt tilsvai- sem kemur
þá oftast í lokin. Hveijir
svara beinskeyttast og
eftirminnilegast? Ætli
það séu ekki sveitakarl-
amir. Hvort tveggja er
að þeir hafa tóm og næði til að hugsa
auk þess sem íslenskt líkingamál er
að miklu leyti upprunnið í sveitalífinu
fyrr á tíð.
Gísli tekur upp nokkur mismæli.
Þau geta líka búið yfn- sínum vísdómi
og gefið hugmynd um einstakling og
umhverfi. Til dæmis lýsti maður
nokkur hjálpsemi sveitunga sinna
með þessum orðum: »Það er hver
höndin upp á móti annarri við að
hjálpa hinni.« Manni einum, sem
misst hafði alla bræður sína, varð á
orði þegar hann frétti lát þess sem
síðastur hvarf til feðra sinna: »Nú er-
um við allir bræðumir dánir.« Eitt
sinn höfðu klúbbfélagar í karlafélagi
nokkra ákveðið að efna til ferðalags
og ræddu um tilhögun ferðarinnar.
Spurði þá einn: »Eiga konumar að
koma með eða er þetta skemmti-
ferð?« - Hvort maðurinn var annars
að mismæla sig? Það er ráðgáta sem
hver lesandi verður að
glíma við einn og sér
fyrir sig.
Neyðarleg tilsvör
festast ekM síður í
minni. Saga er sögð af
mönnum sem voru að
búast til suðurferðar á
landsfund Sjálfstæðis-
flokksins. Annar hafði
meðferðis »úttroðna og
gljábónaða leðurskjala-
tösku«, hinn aðeins
plastpoka. Það þótti
skjalatöskumanninum
ótækt og átaldi plast-
pokamanninn sem svar-
aði: »Sumir þurfa að
bera það í tösku sem
aðrir hafa í höfðinu.«
Þá hefur Gísli tekið nokki-ar vísur
upp í bókina. Misvel era þær ortar,
enda kastað fram undirbúningslaust
vegna eins og annars tilefnis á líðandi
stund. Þær era yfirhöfuð ortar um
einstakling, sem nefndur er með
nafni, og atvik sem honum tengist. Ef
ekki fylgdu skýringar skrásetjara
mundi ókunnugur lítið botna í sumum
þeirra.
Skrásetjari kallar frásagnir sínar
þjóðsögur. Vafalaust geta margar
þeirra flokkast undir það heiti. En
smásögur af mönnum og atburðum
eins og þær, sem Gísli skrásetur, köll-
uðu þjóðsagnasafnaramir gömlu
kímnisögur. Vonandi heldur Gísli
áfram að safna og skrásetja vest-
firskar kímnisögur. Seint þrýtur efn-
ið því nýjar sögur eru einatt að verða
til.
Erlendur Jónsson
Gísli
Hjartarson
BÆKUR
U a r n a b ó k
KÝRIN SEM HVARF
eftir Þorgrím Þráinsson. Þórarinn
E. Gylfason myndskreytti. Utgef-
andi Æskan, Reykjavík, 2000.
Prentvinnsla: Steindórsprent-
Gutenberg ehf. 28 bls.
BÆKUR fyrir yngstu lesenduma
byggjast oftast nær á markvissu
samspili myndefnis og texta. Þannig
má segja, að í
mörgum tilfellum
skipti myndirnar
ekki minna máli
en textinn til að
laða unga lesend-
ur að bókinni.
Bókin Kýrin
sem hvarf er gott
dæmi um þetta.
Einfaldur og
skemmtilegur
söguþráður er studdur af mjög góð-
um myndum Þórarins E. Gylfason-
ar, en höfundur textans er Þorgrím-
ur Þráinsson.
Sagan fjallar um strák sem heldur
Þorjjrímur
Þrámsson
Borg-
arbarn
í sveit
upp á sjö ára afmælið og fær margar
góðar gjafir. Ein er þó sérstaklega
óvenjuleg, en það er kálfur og það
sem meira er ófæddur kálfur. Eitt
skilyrði fylgir þó gjöfinni, drengur-
inn þarf að fara í sveitina til afa síns
og ömmu og annarra ættingja til að
fá kálftnn.
Rútur, en það heitir drengurinn,
hefur aldrei verið áhugasamur um að
dvelja langdvölum í sveitinni, en við
þessar sérstöku kringumstæður sér
hann sig tilneyddan til að dvelja þar
um tíma. Rútur dvelur í sveitinni
ekki bara fram að því að kýrin ber,
heldur mun lengur, af því að honum
líkar sveitadvölin ágætlega og sagan
endar með því að hann fer heim aftur
með rútunni.
Sagan er skemmtileg og Þorgrími
tekst vel upp við að spinna þráð sem
heldur ungum lesendum án efa við
efnið. Honum tekst einnig að tengja
það ýmsu því sem þeir er farið hafa í
sveit þekkja vel, eins og gömlu góðu
gúmmískónum, sem ákaflega
skemmtilegur persónuleiki í sög-
unni, Freysteinn póstur, færir hon-
um að gjöf, reyndar að nokkram skil-
yrðum uppfylltum.
Myndir Þórai'ins gæða söguna
enn meira lífi en ella og í textanum
era mörg hnyttin tilsvör og orðaleik-
ir, sem án efa styrkja málkennd
barna. Einnig koma fyrir orð sem
nútíma borgarbörn þekkja lítið til,
eins og til dæmis ábrystir. Sagt er
frá verkum barna í sveitinni, sem lík-
lega falla ekki að nútíma lögum um
vinnuvernd barna. Þau moka flórinn
og gefa hænsnunum og taka síðan
frá þeim eggin.
Þessi bók hlaut verðlaun í barna-
bókasamkeppni Búnaðarbankans,
Sjóvá-Almennra trygginga og Æsk-
unnar fyri' á þessu ári. Það kemur
ekki á óvart að hún skyldi verða fyrir
valinu. Sjö ára lesandi sagði: „Mér
finnst sagan skemmtileg." Er það
ekki allt sem segja þarf?
Sigurður Helgason
Þar sem gæði og gott verð fara saman.
kkax
Nýkomið glæsilegt úrval
af kvenfatnaði!
Munið raftækin, lækkað verð!
Nýttkortatímabi»
7 Opið virka daga 10-18
Laugardaga 11-18
Sunnudaga 12-18
uITbúð
af vönduðum fatnaði
á góðu verði!
I húsi Fálkans, Suðurlandsbraut 8, sími: 533 50 90
Froðlegt um-
hugsunarefni
BÆKUR
Minningabðk
Lífsgleði IX
Eftir Þóri S. Guðbergsson.
Hörpuútgáfan 2000.
176 blaðsíður.
FIMM mætir karlar og konur
segja frá í bókinni Lífsgleði IX, þau
sr. Birgir Snæbjörnsson, Jón M.
Guðmundsson, Margrét Thorodd-
sen, Páll Gíslason og Ragnheiður
Þórðardóttir.
Frásagnir þeirra einkennast af
hlýlegu látleysi, þakklæti og æðru-
leysi. Þær vekja mann til umhugs-
unar og þá ekki síst um lífið sjálft
og hve mikið tímamir hafa breyst á
öldinni sem senn rennur skeið sitt á
enda. Það er býsna fróðlegt að lesa
minningar bráðlifandi fólks um
hvemig umhorfs var í höfuðborg-
inni þegar það var að alast upp,
hvernig mjólkin var flutt á hest-
vögnum og þegar leiðin var löng frá
Fríkirkjuvegi yfir í Öskjuhlíð. Það
hreyfir líka við manni að lesa frá-
sagnir læknis af veikburða heil-
brigðisþjónustu á landsbyggðinni
fyrir ekki fleiri árum en 50 og
hversu mikið menn lögðu á sig til að
líkna og lækna. Þá var pensilín, sem
nú til dags er talið svo sjálfsagt, ný-
lega uppgötvað og ekld enn til í
töfluformi.
Minningar Margrétar Thorodd-
sen eru á köflum sérstaklega spenn-
andi aflestrar. Hún fór víða og bjó
m.a. um tíma í Mexíkó. Hún lauk
viðskiptafræðiprófi frá Háskóla ís-
lands 61 árs gömul og sannar þar og
sýnir að aldur er afstætt hugtak og
að farsælla er að gera það sem hug-
ur manns stendur til en láta tíð-
aranda og hefðbundnar venjur ráða.
Frásögn Jóns M. Guðmundsson-
ar af sveitunga sínum og samferða-
manni, Stefáni Þorlákssyni, er fróð-
leg og ánægjuleg lesning. Stefán
kemur við sögu í Innansveitarkró-
níku eftir Halldór Laxness en Stef-
án átti sér þann draum að klukkan
úr gömlu Mosfellskirkjunni hringdi
aftur til tíða á gamla helgistaðnum.
Við læram hvert af öðra með því
að segja frá því hvernig við bregð-
umst við atburðum og því sem að
höndum bar. Líklega er það fyrst og
fremst þess vegna sem fólk les ævi-
minningar. Það vill sjá hvernig aðr-
ir fóru að. Það er ástæða til að
þakka það örlæti sem fólk sýnir
með því að gefa ókunnugum hlut-
deild í lífi sínu.
María Hrönn Gunnarsdóttir
Hljóðbækur
• ÚT eru komnar tvær nýjar hljóð-
bækur, Uppvöxtur Litla trés eftir
Forrest Carterí þýðingu Gyrðis EIí-
assonar. Þýðandinn les.
Litla tré er kynblendingur af ætt-
um Séróka-indíána sem leitar skjóls
í fjallakofa afa síns og ömmu þegar
hann stendur uppi munaðarlaus,
fimm ára gamall.
6 snældur. 9 klst. Leiðbeinandi
verð: 3.480 krónur.
Þar lágu Danir íþvíeftir Yrsu
Sigurðardóttur. Vala Þórsdóttir
leikkona les.
Danadrottning er í opinberri
heimsókn á Islandi og henni er hald-
in glæsilegveisla. Boðsmiðarekur á
fjörur vinanna Palla og Glódísar sem
fá þá snjöllu hugmynd að gefa ömmu
Glódísar miðann. Ámman er drottn-
ingarholl en sama verður ekki sagt
um nokkra óboðna gesti sem setja
allt á annan endann.
Lögreglan handtekur fjölda
manns og með aðstoð krakkanna
greiðir hún úr flækjunni.
2 snældur. 3 klst. Leiðbeinandi
verð: 2.680 krónur.
Mál og menning gefur út prent-
uðu útgáfurnar. Bækurnar eru
hljóðritaðar og fjölfaldaðar hjá
Hljóðbókagerð Blindrafélagsins.