Morgunblaðið - 14.12.2000, Blaðsíða 60

-E.
FIMMTUDAGUR 14. DESEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
«Ábyrgð
(án ábyrgðar!)
FRUMVARP til laga
um ábyrgðarmenn sem
nú liggm- fyrir Alþingi
er dæmi um lagasmíð
þegar forsjárhyggja
tekur á sig sína hvim-
ieiðustu mynd, þegar
hún, illa ígrunduð,
blandast tilraunum til
vinsældakaupa á líð-
andi stundu. Frum-
varpið, sem hefur yfír
sér réttarbótarblæ, er
þegar grannt er skoðað
afsprengi óvandaðra
vinnubragða og ber
vott um lítinn laga- Hrdbjartur
skilning. í því ægir Jónatansson
saman ákvæðum sem
skortir lögfræðilegan grundvöll í ís-
lenskri réttarskipan, eru ósamrým-
anleg rótgrónum gildum og hafa ekki
Abyrgðarmenn
Að lögfesta aukið
ábyrgðarleysi fólks
á fjármálum sínum,
segir Hróbjartur
Jónatansson, er upphaf
að ástandi sem engum
er hollt, hvorki Alþingi
né þjóðinni.
hagnýtan tilgang. í frumvarpinu er
að fínna fjölmargar grundvallar-
breytingar frá núgiidandi rétti s.s.
lögum um aðför, um víxia og tékka,
um gjaldþrotaskipti, um inntak krö-
fuábyrgðar auk grundvallarregln-
anna um samningsfrelsið og skuld-
bindingargildi samninga. En hinar
síðastnefndu reglur eru homsteinar
viðskipta og framfara í þjóðfélögum
vesturlanda.
Þau ákvæði frumvarpsins sem eru
róttækust eru, í fyrsta lagi, að ekki
megi gera fjámám í fasteign ábyrgð-
armanns, ef hann á þar heimili, nema
hann hafi haft hag af lántökunni!
Auk heldur er ekki heimilað að krefj-
ast gjaldþrotaskipta hjá ábyrgðar-
manni nema kröfuhafi geri sennilegt
að um sviksamlegt undanskot eigna
sé að ræða. Flutningsmennimir
benda á hliðstæðu í bandarískri
reglu, svokallaðri „Homestead Ex-
cemption", sem sögð er ganga út á að
undanþiggja heimili manna við gjald-
þrot. Að Alþingi leiti fyrirmyndar að
réttarbótum til Bandaríkjanna er fá-
títt. íslendingar hafa hingað til helst
sótt fyrirmyndir á lagasviðinu til
annarra vestur-Evrópuríkja og helst
Norðurlandanna. Norræn samvinna
og síðar EES-samningurinn hafa
samræmt íslenskt og evrópskt laga-
jjmhverfi og er íslensk löggjöf í
íhörgu samlituð löggjöf Norðurlanda
og EB. Og þá má spyrja hví ekki
skuli leitað til Evrópuþjóðanna um
lögjgjöf af þessu tagi?
I greinargerð frumvarpsins er yf-
irborðsleg útlistun á hinni banda-
rísku lagareglu. Má draga þá ályktun
að í Bandaríkjunum séu fasteignir al-
mennt undanskildar aðfarargerðum.
-JB
©læsílegt óroal jólagjafa
DEMAN AHUSIÐ
“ t Kringlan 4-12, sími 588 9944
Það er hins vegar nokk-
ur einföldun á stað-
reyndum. Reglan um
„Homestead Excemp-
tion“ er misjöfn eftir
einstökum ríkjum
Bandaríkjanna. Sum-
staðar gildir hún ekki
(Maryland) og annars-
staðar heimilar reglan
undanþágu tiltekins
landskika eða rétt til að
frátaka tiltölulega lág-
ar fjárhæðir (Ohio,
Kentucky, Tennessee,
5000 dollarar). Sum-
staðar er undanþágan
hærri (Rhode Island
100.000 dollarar,
Massachusetts 300.000 dollarar). I
Flórída og Texas er hún nánast ótak-
mörkuð. Alkunna er að þangað sæki
vafasamir fjárglæframenn sér griða-
stað. Þrátt fyrir undanþágureglu
þessa er hún frávíkjanleg og almennt
er samið um það í lánssamningum í
Bandarílqunum að hún skuli ekki
gilda.
Þessi bandaríska regla er í eðli
sínu eins og íslenskar reglur um íjár-
námsbann og svokallaðan frátöku-
rétt skuldara við fjámám. í aðfar-
arlögum era ákvæði sem bæði banna
fjárnám í tilteknum eignum og að
undanþiggja aðrar eignir, þó að
sönnu sé ekki heimilað að undan-
skilja fasteignir. Til aðfararlaganna
var sérstaklega vandað og var leitað
til Norðurlandanna um fyrirmynd
um í hvaða mæli skyldi undanþiggja
eignir gerðarþola við aðför. Án vafa
munu sérfróðir ráðgjafar við þá laga-
smíð hafa haft yfir að ráða yfirgrips-
mikilli þekkingu á því hvernig þess-
um málum er háttað í ríkjum sem
Islendingum er tamt að bera sig
saman við.
Akvæði frumvarpsins um undan-
þágu heimilisfasteignar á sér ekki al-
menna hliðstæðu meðal þjóða Evr-
ópu, ef þá nokkra. Þai’, eins og á
Islandi, gilda meginreglurnar um
samningsfrelsið og skuldbindingar-
gildi samninga. Ríkisvaldið skikkar
fólk ekki til samningsgerðar. Mönn-
um er í sjálfsvald sett hvort þeh tak-
ast á hendur fjárhagsskyldu, í eigin
þágu eða annarra. Löggjöf til að
draga úr ábyrgð á sjálfviljugum fjár-
hagsskuldbindingum hefur ekki orð-
ið til enda felst í slíku mótsögn.
í framvai-pinu era ákvæði sem fyr-
irsjáanlega fjölga dómsmálum og
raska viðskiptalífinu. Glöggt dæmi
um slíkt er ákvæðið um að undan-
þágan frá fjárnámi í heimili gildi ekki
ef ábyrgðarmaður hefur hag af lán-
tökunni. Hvenær hefur ábyrgðar-
maður hag af lántöku? Hvaða mæli-
kvarða á að nota? Annað dæmi
yai-ðar notkun víxla og tékka. í einu
vetfangi á að slá af víxillög sem gilt
hafa hérlendis um mai’gra áratuga-
skeið og sett vora til að samræma ís-
lenska löggjöf alþjóðlegum víxil-
reglum. Tilgangur víxillaga er að
viðskiptakröfur geti flust milli
manna með einföldum hætti í þágu
viðskiptalífsins. Alþjóðlegt samræmi
tryggir að slík skuldaskjöl era með-
höndluð með sama hætti á Islandi og
í aðildarlöndum Genfarsamþykktar-
innar um víxla frá 1930. Verði fram-
varpið að lögum verða íslensk víx-
illög slitin úr alþjóðlegu samhengi.
Sá sem fær víxil í hendur með útgef-
anda og ábekingum getur á engan
hátt séð hvort víxilskuldarar beri
raunverulega ábyrgð eður ei. Sömu
sjónarmið gilda um tékkalögin sem
hafa samskonar alþjóðlega skírskot-
un. Þá bannar framvarpið beinlínis
stofnun ábyrgðar á framtíðarskuld
s.s. með afhendingu tryggingar-
bréfs. Slík höft era bein skerðing á
frelsi til viðskipta.
Ætla má að auknar skyldur kröfu-
hafa og skorður við ábyrgðarstofnun
í framvarpinu, sem og aukin áhætta
við lánveitingar, kalli á hækkuð lán-
tökugjöld og aukna vexti. Augljóst er
að auknu útlánatapi, ef það verður
raunin, verður mætt með hækkun
vaxta og gjalda.
Yfirlýstur tilgangur flutnings-
mannanna er dæmdur til að mistak-
ast. Það er barnalegt að ímynda sér
að viðskiptalífið muni með lögtöku
þessa framvarps falla frá venjum um
tryggingar fyrir endurgreiðslu
krafna. Það sem mun breytast er ein-
faldlega það að þeir sem áður hefðu
gengist í ábyrgð verða eftirleiðis
sjálfir beinir skuldarar kröfu. Jón
sem áður hefði verið ábyrgðarmaður
hjá dóttur sinni yrði þá samskuldari
að láni með óhefta ábyrgð á endur-
greiðslunni. Flutningsmenn fram-
varpsins geta svo vafalaust talað um
fækkun ábyrgðarmanna. En í reynd
mun ekkert hafa breyst; þörfin fyrir
fjármagn verður hin sama; krafa um
tryggingu fyrir efndum verður hin
sama og vanskil þeirra sem eiga að
borga munu verða sem fyrr. Og fjöldi
þeirra sem borgar brúsann fyrir
aðra mun einnig vera sá sami en þó
ekki eins sýnilegur í opinberam
skýrslum.
í dag er fólk almennt mun meðvit-
aðra um þýðingu þess að ganga í
fjárhagslega ábyrgð fyrir aðra.
Bankar og fjármálastofnanir hafa al-
mennt tekið upp vinnubrögð sem
tryggja að ábyrgðarmönnum sé ljóst
hvað í skuldbindingu þeirra felst.
Mikilvægt er að hafa í huga að hver
og einn ber ábyrgð á sínum fjárhags-
legu gjörðum, eins og öðram gjörð-
um. Að lögfesta aukið ábyrgðarleysi
fólks á fjármálum sínum er upphaf
að ástandi sem engum er hollt,
hvorki Alþingi né þjóðinni.
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
Allir hafi
gistingu
ÞEGAR fjárlaga-
frumvarpið kom til af-
greiðslu á Alþingi rak
flesta i rogastans. Fjár-
magn til félagslegs
leiguhúsnæðis var ekki
að finna nema fimmtíu
milljónir króna. Að vísu
var dágóðum upphæð-
um ætlað tO lánveit-
inga. Lánin eiga hins
vegar að vera á mark-
aðsvöxtum og allir sem
til þekkja vita að slíkt
gengur ekki upp.
Ástandið í húsnæðis-
málum er vægast sagt Ögmundur
hörmulegt eftir að Jónasson
félagslega húsnæðis-
kerfið var eyðilagt með breyttum
húsnæðislögum árið 1998. Þeim sem
kaupa húsnæði er öllum gert að
Húsnæðismál
Þykir mönnum það
boðleg stefna í
húsnæðismálum, spyr
Ogmundur Jónasson,
„að allir hafí gistingu“?
greiða markaðsvexti en húsbréfalán
munu nú vera á 5,1% vöxtum auk
verðbóta sem era önnur 5%. Síðan
koma afföllin sem era um 10% en eins
og menn muna frá síðastliðnu sumri
hafa þau oft verði talsvert hærri. Af-
föllin hafa þrýst verðlaginu upp á við
og aukið enn á klyfjamar. En þar
með er ekki öll sagan sögð - því eng-
inn fær full lán samkvæmt hinu nýja
kerfi og fyrir þá sem ekki hafa traust
veð er ekki um annað að ræða en taka
víxillán sem nú bera um 20% vexti.
Það þýðir að lántakand-
anum ber að greiða
hvorki meira né minna
en 200 þúsund krónur
til bankans á ári fyrir
hveija milljón tekna að
láni, fjögur hundrað
þúsund krónur fyrir
hveija tvær milljónir.
Að vísu koma vaxta-
bætur til sögunnar og
hjálpa þær upp á sak-
imar. Eftir stendur þó
sú staðreynd að efna-
minni hluta þjóðarinnar
er gert með öllu ókleift
að eignast húsnæði.
Fyrir það fólk er ekki
um annað að ræða en
halda út á leigumarkað. Þar fæst ekki
húsnæði undir eitt þúsund krónum á
hvem fermetra, 60 þúsund krónur að
lágmarki fyrir litla tveggja herbergja
íbúð. Þetta veldur því að fólk leitar á
náðir félagsþjónustunnar, þar á með-
al í Reykjavík. Þar era nú 571 á bið-
lista, bæði einstaklingar og fjölskyld-
ur, sumar barnmargar. Hópurinn
sem um er að ræða er því miklu
stærri.
Hjá öðram aðilum sem veita
félagsleg úrræði era ámóta biðraðir.
Þetta fólk býr margt inni á ættingj-
um, í saggakjölluram og óíbúðarhæfu
húsnæði. Vakin var á þessu athygli í
umræðu utan dagskrár fyrir fáeinum
dögum. Sá ráðherra sem fer með
þennan málaflokk fyrir hönd ríkis-
stjómarinnar var krafinn svara og
spurður um fyrirhuguð úiTæði. Þau
vora engin enda kvaðst ráðherra ekki
vita betur en allir hefðu gistingu.
Þykir mönnum það boðleg stefna í
húsnæðismálum „að allir hafi gist-
ingu“?
Höfundur er alþingismaður og
formaður BSRB.
Gjörbreyttir
stj órnmálaflokkar
NYLEGA hef ég les-
ið bókina ,,A milli vonar
og ótta - Island í síðari
heimsstvrjöld“ eftir
Þór Whitehead, í þeirri
bók kemur fram eins og
raunar vitað er að Her-
mann Jónasson, for-
maður Framsóknar-
flokksins til margra
ára, var forsætisráð-
herra íslands á stríðs-
áranum síðustu. Fáir
stjómmálamenn hafa
látið jafnmikið gott af
sér leiða og hann. Á
stríðsáranum lifði ís- Gunnar
lenska þjóðin á miklum Vigfússon
örlagatímum. Þá lokað-
ist alveg fyrir aðdrætti á nauðsynja-
vöram til landsins og útflutning frá
landinu. Það er alveg með ólíkindum
hvað íslenskum samningamönnum
tókst að ná góðum viðskiptasamning-
um um kaup á nauðsynjavöram til
landsins og útflutning frá landinu, þá
reyndi mikið á hinn trausta leiðtoga
Hermann Jónasson. Hann hafði
reyndar mjög hæfan mann sér tíl að-
stoðar, Hans G. Andersen þjóðrétt-
arfræðing, en fleiri komu að málinu.
Þá var Framsóknarflokkurinn nærri
því stærsti flokkur á Alþingi en í dag
er hann minnstur. Þegar Hermann
átti í hinum vandasömu samningum
við Englendinga reyndu þeir allt
hvað þeir gátu til að seilast til áhrifa
hér á landi, ekki síst innan fiskveiði-
landhelginnar, þeir reyndu auðvitað
að nota sér vanda landsmanna eins
og á stóð. Nú era önnur viðhorf uppi
hjá núverandi formanni Framsókn-
arflokksins, hann var að viðra þá hug-
mynd sína þegar hann var á ferð í
Samvinnuskólanum að
Bifröst að leyfa útlend-
ingum að eiga með okk-
ur sjávarútveginn,
væntanlega fiskimiðin
einnig. Halldór Ás-
grímsson var sjávarút-
vegsráðherra um árabil
og mótaði öðrum frem-
ur núverandi kvótakerfi
með framseljanlegum
kvóta. Það hefur orðið
til þess að mjög fáum
einstaklingum hefur
tekist að safna til sín
nær allri fiskveiðiauð-
lindinni. Svo að eitt
dæmi sé tekið er Sam-
heiji á Akureyri skýr-
asta dæmið um það. Fjölmörg sjáv-
arpláss hringinn í kringum landið
hafa næi-ri farið í eyði, fiskveiðiheim-
Stjórnmál
Fáir stjórnmálamenn
hafa látið jafnmikið
að sér kveða og Her-
mann Jónasson, segir
Gunnar Yigfússon.
ildimar hafa verið seldar í burtu. Á
lýðveldistímanum frá 1944 hefur önn-
ur eins fjármagnstilfærsla til ríkja
fjármagnseigenda aldrei átt sér stað
og í tíð núverandi ríkisstjómar og
skuldir heimilanna hækka jafnt og
þétt, viðskiptahallinn eykst. Skuldir
ríkissjóðs hækka stöðugt þrátt fyrir
allar tolltekjumar af svona miklum
innflutningi. Það er ég viss um að all-
ar þjóðir í heiminum myndu hafa
rneiri hemil á eyðslunni og sýndu
meiri ábyrgð á fjármálastjóminni. Öll
þessi eyðsla hjá þjóð sem bjó að mikl-
um meirihluta í torfkofum fyrir svona
15-20 áratugum er mikið ábyrgðar-
leysi. Alltaf getur þjóðin orðið fyrir
meiriháttar áföllum, margskonar
náttúruhamfarir geta dunið yfir o.fl.
Þegar Margrét Thatcher var for-
sætisráðherra á Englandi vora rík-
isjárnbrautirnar seldar einstakling-
um, við það stórfjölgaði banaslysum
og öðram stórslysum á járnbrautun-
um þar eins og fólk hér hefur eflaust
heyrt í fréttum, svona vill það einmitt
fara að hluthafarnh hyggja meira að
arðinum af fjármunum þeim sem þeir
leggja fram en kannske minna að við-
haldi. Sama er um vatnsveitur, þær
vora einkavæddar og era nú í mikilli
niðurníðslu sem og fleiri fyrirtæki.
Svo er að sjá sem ráðamenn hér á
landi hafi orðið meira en hugfangnh,
þar á ég fyrst og fremst við Davíð
Oddsson ráðherra, af Margi’éti
Thatcher. Hafist var fljótt handa og
Síldarverksmiðjur ríkisins vora seld-
ar einkaaðilum án útboðs, svo og
Áburðarverksmiðja ríkisins, allt á
miklu undirverði að fullyrt er, til
einkaaðila til að græða á og fátt eitt
er upptalið sem búið er að selja og
mikið stendur til. Einkavæðingar-
nefnd var sett á laggimar og trálega
vildarvinur ráðherra, Hreinn Lofts-
son, skipaður formaður hennar og
ekki spillir að hafa einn mesta fijáls-
hyggjupostula Evrópu innan seiling-
ar til þess að skerpa á fijálshyggju-
hugsjóninni.
Höfundur er fyrrverandi smiður.