Morgunblaðið - 14.12.2000, Blaðsíða 44

44 FIMMTUDAGUR 14. DESEMBER 2000
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Sagnamaðurinn
Jón á Selnesi
BÆKUR
Frásagnir
SKYGGNI - ÚR FÓRUM
JÓNS NORÐMANNS
Á SELNESI
Þorsteinn Antonsson sá um útgáf-
una. Muninn bókaútgáfa,
2000, 204 bls.
JÓN Norðmann Jónasson kennari
fæddist árið 1898 og andaðist á Sauð-
árkróki árið 1976. Jón var kennari
við Austurbæjarskólann í Reykjavík
1932-1956. En þá
keypti hann jörðina
Selnes á Skaga í
Skagafirði og bjó þar
uns ævi lauk.
Jón Norðmann þótti
um margt sérstæður
maður. Hann var sér-
vitur allmjög og fór
ekki að tísku um
klæðaburð og lífsháttu.
Hann var prýðilega vel
gefinn og mæta vel að
sér um sögu íslands og
forn fræði, kunnáttu-
maður um grös og jurt-
ir. Ymsar sögur gengu
af honum um skrítilega
og fornlega háttu hans.
Bamgóður var Jón og
kom það vel fram á kennaraárum
hans syðra og á Selnesi voru jafnan
drengir hjá honum á sumrin, sem
hann reyndist vænn, enda voru
nokkrir hjá honum sumar eftir sum-
ar.
Jón skrifaði eina bók með bama-
og unglingasögum og nokkrar rit-
gerðir fræðilegs efnis komu á prent.
Eftir Jón látinn kom fram talsvert af
skrifum, s.s. ævisöguskrif um
bernsku hans og unglingsár, dular-
reynslu, ættarskrár og fræðsluþætti,
dagbækur og sendibréf til hans. Öll
þessi gögn fóra á Skjalasafn Skag-
firðinga á Sauðárkróki og á Hjalti
Pálsson skjalavörður heiðurinn af
því að hafa safnað þeim saman.
Ur þessum gögnum hefur nú Þor-
steinn Antonsson rithöfundur moðað
og gert úr bók. Segir hann viðfangs-
efni bókarinnar vera einkum tvenns
konar: ,Að gera frásagnargáfu Jóns
Norðmanns verðug skil og reyna
jafnframt að gera fræðilega grein
fyrir dularreynslu hans.“
Ekki er þetta stór bók, rúmar 200
bls. í fremur litlu broti. SÍdptist hún í
þrjátíu kafla, alla stutta. Skiptast
þar á kaflar samdir af Þorsteini, aðr-
ir era að hluta til samdir af honum,
en inn á milli skotið frásögnum Jóns.
Þá era sjálfstæðir frásagnarþættir
(eftir Jón) af ýmsum toga, margt um
dulrænar upplifanir.
Frásagnir Jóns sjálfs era ágæt-
lega skrifaðar, enda var hann prýði-
lega ritfær og margar hverjar era
þær skemmtilegar. Bera þær fá eða
engin merki þess að afbrigðilegur
maður skrifi. Þær fylgja einatt hefð-
bundnum þjóðlegum frásagnarhætti
(þjóðsagnastíl): Margt er einnig gott
og gagnlegt um innlegg Þorsteins.
Hann gefur lesandanum yfirlit um
ævi Jóns, ættfólk hans og umhverfi
og lýsir Jóni. Óþarflega þykir mér þó
lýsingin neikvæð um sumt, eftir því
sem ég þekkti Jón. Honum hættir til
að tala niður til hans.
Ýmsa galla fleiri þykist ég raunar
sjá á framlagi Þorsteins. Eg sá t.a.m.
ekki neina nauðsyn á 4.
kaflanum, Húrra fyrir
ættjörðinni, og enn síð-
ur á 7. kaflanum, Skag-
firskur annáll. Báðir
þessir kaflar era ein-
ungis mjög óbeint
tengdir frásögnum
Jóns Norðmanns. Þá
kann ég því ekki vel að
litið sé á Selnes sem
eins konar kot á hala
veraldar. Selnes var
a.m.k. eitt sinn mikil
hlunnindajörð og setin
af góðbændum. Þar var
mikil útgerð (margar
verbúðir), fiskverkun
og verslun. Og þar var
talin einhver besta höfn
við vestanverðan Skagafjörð. Hygg
ég að í stað fyrmefndra kafla hefði
farið betur á að skrifa dálítinn kafla
um Selnes.
Ekki finnst mér mikið tii um hinar
„fræðilegu“ skýringar á dular-
reynslu Jóns. Þær era að mínu viti
oft smáskrítnar og hefðu mátt missa
sig. I seinasta kaflanum í bókinni
gerir höfundur sig líka beran að ekki
minni hjátrú en sá sem hann skrifar
um.
Ýmislegt finnst mér benda til að
höfundur sé ekki vel kunnugur í
Skagafirði. Hann segir t.a.m. að tor-
gengt mönnum sé í Glerhallavík und-
ir Tindastóli. Það kannast ég ekki við
og hef þó oft farið þangað. Og þá seg-
ir hann að við brekkurætur kirkju-
garðsins á Sauðárkróki séu kartöflu-
garðar og nokkru neðar vatnsból
bæjarins. Þarna skakkar æði miklu.
Kartöflugarðarnir voru í Sauðárgili
sunnan bæjar, kirkjugarðurinn upp
af Kirkjuklauf fyrir miðju þorpi og
vatnsbólið (lindin) nyrst. Ekki veit
ég til að Sauðárkróksbúar hafi verið
bendlaðir við sauðaþjófnað öðrum
fremur. Því er óþarfi að uppnefna þá
Sauðkrækinga.
Að öllu samanlögðu hefði ég því
kosið annars konar bók um minn
gamla kunningja Jón Norðmann, þó
að vitaskuld sé þessari ekki alls
varnað.
Sigurjón Björnsson
Þorsteinn
Antonsson

Rauðarárstíg 14 - 16, sími 551 0400
Kringlunni, sími 568 0400
fold@artgalleryfold.com, www.myndlist.is
Konur eru
vandræði
KVIKMYIVPIR
Háskólabíó
LOVE, HONOUR AND
OBEY ★ 1 /2
Leikstjórn og handrit: Dominic Anc-
iano og Ray Burdis. Aðalhlutverk:
Sadie Frost, Jonny Lee Miller, Jude
Law, Ray Winstone og Rhys Ifans.
The Sales Company 2000.
JÁ, já, þetta era allt finustu leikarar,
ég veit, en þegar handritið er eins
illa skrifað og þetta, þá geta þeir litlu
bjargað. Málið er að ég held að að-
standendur séu að gera þessa mynd í
gríni en hún er léleg þrátt fyrir það.
Sagan segir frá tveimur glæpa-
klíkum í London sem vinna saman í
eins mikilli sátt og samlyndi og
glæpamanna er kostur. Jude er
frændi glæpaforingjans Ray og
þannig kemst Jonny æskuvinur hans
inn í klíkuna og stendur sig strax vel.
Jonny fer þó brátt að leiðast því
þessir hörðnuðu bófar virðast vera
meira með hugann við brúðkaup og
kynlífsvandamál en almennilega
glæpastarfsemi.
Hugmyndin er ágæt en sagan er
frekar veik í myndinni. Og eiginlega
skil ég glæpamennina vel að hafa
meiri áhuga á kynlífsvandamálum
því sú hliðarsaga í myndinni er
skemmtilegri en aðalsagan. Ef frá-
sögnin er af Jonny og breytingunni á
persónuleika hans frá því að vera
saklaus póstberi í að breytast í morð-
óðan glæpahund hefði þurft að skrifa
það hlutverk miklu betur og af meiri
dýpt, jafnvel þótt þetta sé grínmynd.
Einhverju verður leikarinn að vinna
úr og eitthvað verður að bera uppi
myndina. Húmorinn er klúr og
ósmekklegur án þess að fara yfir
eitthvert strik. Kannski einkahúmor
á stundum... Já, ég held að þetta séu
allt saman félagar að leika sér að búa
til bíó.
Hildur Loftsdóttir
Ai'
Líffærafræ ðilist
SÝNINGARGESTUR í safni einu í
Oberhausen í Þýskalandi virðir
hér fyrir sér skúiptúr úr plastefni
er sýnir líkama manns og hests.
Skúlptúrinn nefnist Sigur andans
og er hluti af umdeildri sýningu:
Líffærafræðilist: Það sem heillar
undir yfirborðinu, sem Gunther
von Hagen prófessor í
líffærafræði stendur fyrir.
Á sýningunni, sem laðað hefur
að milljónir sýningargesta, er að
finna tugi skúlptúra af
mannslíkamanum þar sem
líffærafræði er útskýrð á
listrænan hátt.
Saga sem byggist á
erfiðu lögreglumáli
NÝÚTKOMIN skáld-
saga Leós E. Löve ber
heitið Prinsessur. Höf-
undur gefur bókina út
sjálfur á vegum forlags
síns, Fósturmoldar. I
Prinsessum er sögð
saga fullorðins karl-
manns, sem ákærður er
fyrir kynferðisofbeldi
gegn fjölda ungra
drengja. Að sögn höf-
undar byggist bókin á
sönnum atburðum á
sjöunda og áttunda
áratugnum og er hann
hvorki áfjáður í að aug-
lýsa bókina né tala mik-
ið um hana - Iitur ekki á hana sem
,jólabók“ ívenjulegum skilningi
þess orðs. „Á meðan ég var að skrifa
bókina kallaði fjölskylda mín hana
„Ijótu bókina" og síðar „sorglegu
bókina“,“ segir Leó. „Annars bygg-
ist grunnhugmynd sögunnar á mjög
erfiðu lögreglumáli sem barst inn á
borð mitt þegar ég var fulltrúi hjá
bæjarfógetanum í Kópavogi 1975.“
Bókina segist Leó hafa skrifað í
tvennum tilgangi, í eigingjörnum og
óeigingjörnum. „Annars vegar vildi
ég losna undan erfiðum hugsunum
sem höfðu íþyngt mér í 25 ár og
skrifa bókina í sálarhreinsunar-
skyni, og hins vegar vonaðist ég til
að opna augu fólks fyrir þvf hversu
þau vandamál, sem lýst er í bókinni,
geta verið ótrúlega nærri okkur.“
Hver er hugmyndin á bak við titil
bókarinnar? „Prinsessurnar eru
fómarlömb aðalsögupersónunnar.
Prinsessuheitið skírskotar til drottn-
inga, eins og t.d. svokallaðra
„dragdrottninga“.“
Það em ákveðnar
ástæður fyrir því að
ekki er látið neitt uppi
um efni bókarinnar á
kápubaki, enginn
söguþráður rakinn
eins og oftast er gert
aftan á bókum. Viltu
upplýsa um ástæður
þessa? „Mér fannst það
hreinlega ekki viðeig-
andi að láta neitt uppi
um efni bókarinnar.
Ég er þeirrar skoð-
unar að þessa bók eigi
annaðhvort að lesa eða
ekki. Mér fannst erfitt
að skrifa hana og efni hennar hefur
hvarflað að mér öðm hverju í 25 ár.
Þetta mál og allar yfirheyrslumar
sem því fylgdu fengu mjög á okkur
sem unnum að rannsókninni og olli
okkur mikilli vanlíðan á eftir.“
Hvemig finnst þér vera tekið á
mönnum sem dómstólar telja sannað
að hafi framið kynferðisbrot gegn
börnum? „Mér finnst því miður allt
of algengt að þeir fái of væga dóma.
Að mínu mati verður meðferð og af-
greiðsla þessara mála a.m.k. að leiða
til þess að ftíða samvisku almenn-
ings. Refsingar eru rökstuddar á
tvennan hátt, annars vegar með sér-
stökum vamaðaráhrifum, þ.e. að
refsa hinum seka með þvi að taka
hann úr umferð og hins vegar með
almennum vamaðaráhrifum. Hinum
almennu vamaðaráhrifum er þann-
ig ætlað að hafa áhrif á þá sem hugs-
anlega myndu freistast til að fremja
brot af svipuðum toga. Ég skal ekk-
ert fullyrða um áhrif sérstöku vam-
aðaráhrifanna, en ég er sannfærður
um að almennu varnaðaráhrifín
myndu skila sér ef refsingamar
yrðu þyngri." Hefúr sagan haft þau
sálarhreinsandi áhrif sem þú ætl-
aðist til, nú þegar verkinu er lokið?
„Þau áhrif em ekki enn komin
fram. Þó hefur það hjálpað mér mik-
ið að fólk, sem hefur lesið bókina er
farið að velta vöngum yfir henni og
ræða hana við mig. Ég er vongóður
um að þegar fram líða stundir muni
sagan hafa tilætluð áhrif, bæði á
sjálfan mig og aðra.“
ögnin eftir þennan langa
lestur var alger og það var
eins og mennimir fjórir
drægju ekki einu sinni and-
ann.
Greinilegt var að hver hugsaði sitt,
lögmanninum og lögregluþjóninum
leið augljóslega illa, en á Eggerti var
engin svipbrigði að sjá.
„Það sem snertir mig í þessari frá-
sögn getur allt verið rétt,“ sagði sak-
bomingurinn, en honum var nú orðið
ljóst að beðið var eftir að hann tjáði
sig um skýrsluna. „Þetta er hins veg-
ar allt löngu liðin tíð, og mér er raun-
veralega batnað,“ endurtók hann með
öllum þeim sannfæringarkrafti sem
hann átti til. „Era svona mál ekki líka
fymd eftir mörg ár?“ bætti hann við.
„Það þori ég ekkert að segja um,“
svaraði Þórður. „Það gilda ef til vill
aðrar reglur um afbrot sem farið hafa
leynt og eins um afbrot sem hafa stað-
ið um langan aldur samfelldan tíma.
Annars ætla ég ekki að tjá mig um
þetta frekar, málið fer héðan til ákær-
anda sem metur hvað gert verður."
Ur Prinsessum
Leó E Löve