Skírnir - 01.01.1896, Side 36

36
Búa-þáttr.
flöa, og liggr hún utn stnttan spöl gegn um landeign Portúgalsmanna,
er þar eiga land að sjó. Transvaal nær hvergi til sjávar.
Norðan og vestan að Transvaal liggja lönd, er Englar hafa slegið
eign sinni á, og hafa þeir lagt þar landsforræði alt í hendr kaupfélagi
einu eðr gróðafélagi, er nefnt er „löggilta félagið“ (Tlie Chariered Com-
pany). Lifið og sálin í þessu félagi er Cecil Rhodes. Hans verk er það,
að félagið heflr alveg eitt síns liðs og á sinn kostnað lagt undir Eugland
samfelt land frá norðrlandamœrum Höfða-nýlendu, vestan við Ór-
aníu, Transvaal og Portúgals-eignir, alt norðr að Tanganyikavatni. Dað
landflæmi er þrem eða fjórum sinnum víðáttumeira en England, Skotland
og írland. Yestan að því liggja eignir Djóðverja og Portúgalsmanna og
Congo-ríkið. En að norðaustan eiga Djóðverjar land.
Cecil Bhodes er stórauðugr maðr orðinn, og hefir grœtt alt sitt fé í
Afríku — hvernig, þarf ekki um að spyrja hér. Hann er mikilmenni og
hefir með réttu verið kallaðr Napóleon Suðr-Afríku. Dað er ekkert smá-
ræði að leggja þannig flæmisstór lönd undir ættjörð sína henni kostnaðar-
laust. Hugsjón hans er, að mynda mörg ríki í Suðr-Afríku, sjálfstæð hvert
um sig, en öll undir œgishjálmi og yfirvaldi Breta-krúnu. Dessi ríki vill
hann láta mynda samband sín á milli líkt og Bandaríkin i Norðr-Ame-
ríku, enda kallar hann framtíðardraum sinn: Bandaríki Suðr-Afriku. En
inn í þetta samband vill hann þröngva Transvaal og Óraníu.
í byrjun ársins 1896 var nú þessi maðr forsætisráðherra í stjórn Góð-
vonarhöfða-nýlendunnar. Jafnframt var hann atkvæðamesti maðrinn í
stjórn „Löggilta félagsins". En þvi er leyft að halda uppi her vopnaðs
liðs til löggæzlu í löndum félagsins og til að fáBt við blámenn og aðrar
villiþjóðir.
Nú er þá til hins að hverfa, er fyr var á vikið, að mikill hluti fólks
í Transvaal eru „Útlendingar". Búa-stjórn telr, að í Transvaal sé 25000
fulltíða Búa af karlkyni. En Mr. Leonard, formaðr Útlendinga-félagsins,
telr íulltíða Útlendinga karlkyus 50000 að tölu. Dað er nú að líkindum
varlega byggjandi á frásögu hans, er ætla má að sé nokkuð einhliða; en
svo segir hann frá, að Búar eigi um helming fasteigna i landinu, en hafi
selt Útlendingum hitt. Útlendingar eiga alla náma, allar verkvélar, og
moginhlut allra fasteigna í borgunum. í þeirra höndum segir hann sé
öll verzlun og aðrir atvinnuvegir, utan akryrkja og kvikfjárrœkt. Dað
er alt i Búa höndum. Hann telr svo til, að Útlendingar i Transvaal og
þeir auðmenn í Norðrálfu, sem Útlendingar eru fulltrúar fyrir, eigi níu