Skírnir - 01.08.1916, Side 94

318
Ritfregnir.
[Skírnir. -
Tólf sögur eftir Guömund Friðjónsson. Reykjavik, 1915.
186 bls.
Ætti eg að svara þeirri spurningu, hvaS þaS væri í þjóSlífr
íslendinga nú á dögum, sem eg í einu áliti sórkennilegast fyrir þá
og lærdómsríkast fyrir aSrar þjóSir, mundi eg í fljótu bragSi ekki
geta fundiS annaS svar en: alþýöumenningin þingeyska.
ÞaS er trúa mín, aS þeir komi tímarnir, aS erlendir mentafrömuSir
og uppeldisfræSingar læri íslenzku og fari heim, eingöngu til þess
aS kynna sér þessa merkilegu menningu, þar sem hver er sinn
eigin kennari. AlþýSumentunin er enn þá alstaSar á tilraunastig-
inu, og árangur skólalærdómsins er fjölda manna áhyggjuefni. ÞaS
væri líka æskilegt, aS útlendingar vildu hjálpa Islendingum sjálfum
til þess aS sjá, um hve eftirtektaverSa tilraun hór er aS ræSa. Mór
finst undarlegt, aS enginn hefir stungiS upp á aS stofna
lýöskóla í miSri Þingeyjarsýslu, þar sem æskumenn hvaSanæfa af
landinu gætu kynst heimilismentun sýslnbúa. En menn sjá oft
sízt þaS sem næst þeim er, og íslendingum er of tamt aS leita að
agnúunum, í staS þess að reyna fyrst að skilja það, sem frumlegt
er og sérstakt, og meta gildi þess. Þingeyingum er fundið það til
foráttu, að þeir séu allir í tómum Bkáldskap og vanræki aðra þætti
menuingarinnar — og að mentun þeirra só að miklu leyti erlent
brotasilfur, sem ekki eigi heima á íslandi. En lítið er nú satt í
þessu. Skáldin þingeysku eru sögð góðir búhöldar — og það eru
þingeyskir bændur, sem stjórna Tímariti kaupfélaganna og hinu
nýja félagsmálatímariti Rótti. AuðvitaS mætti segja um fyrsta
heftið, sem út er komiS af því riti, að þar kenni meira erlends
bókvit8 en /slenzkrar reynslu. En það á þroskann fram undan, og
mór kæmi ekki á óvart, þó að félagsfræðingarnir þingeysku þroskuð-
ust á líkan hátt og skáldin, sem hafa stutt sig við útlenda höfunda,
meðan þeir voru að finna sjálfa sig. Þorgils gjallandi byrjaði á
sögunni »Gamalt og nýtt«, þar sem úir og grúir af erlendum bóka-
titlum og dönskuslettum, en hann endaði á Dýrasögunum, sem eru
skrifaSar út úr hjarta íslenzkra dalabúa og á hreinu og þróttmiklu
máli. Og Guðmundur Friðjónsson tugði þaS á gelgjuskeiSi sínu
upp eftir einhverjum útlendingi (eða kannske ekki nema eftir Jóni
Olafssyni), að skáldskapurinn væri ekkert nema form — og syndg-
aði um hríð eftir þessu lögmáli. En hann er kominn langt
frá því nú. Þessar sögur eru ekki skrifaöar til þess eins að dilla
fegurðartilfinning raanna og skemta með fögrum orðum. Sama
lífsskoðunin er þar alls staðar í baksýn og kemur víða berlega fram,.