Skírnir - 01.08.1916, Side 100

324
•Ritfregni'-.
[Skírnir.
huga, er hami reit hina fyrstu. Á líkan hátt má segja um þessa
nyjustu góðbók íslenzkra bókmenta, aS skáldið hafi haft seinasta
kapítulann í huga, er hann reit hinu fyrsta. 011 efnisskipunin
virSist gerS með mjög íhuguðu ráði. I rauninni eru efni bókar-
innar tvö, morðið og raunasaga morðingjans og endurfæðing eða
hugarfarsskifti ritstjórans, og þau eru tvinnuð mjög fast og eðli-
lega saman. En aðalefnið, siðþroskasaga Eggerts, felst í fyrsta
kapítula, sagan er eins og uudin út úr fyrsta þættinum. Meginefni
bókarinnar er sem runnur, er sprettur upp af þeirri rót. Þar ber
ummyndunina á góma, sem varð ritstjóranum unga næsta afdrifa-
mikil, og þar sjást tveir höfuðstrengir skapferlis hans, sem brátt
mun sýnt. Skýringin (motivering) í þessari sögu minnir og að
nokkru leyti á skýringar fornsagna vorra. Fornsögur vorar
rökstySja ráðlag, athafnir og örlög á tvennan hátt: á eðlilega vísu,
með skapferli persónanna og sambandi þeirra við samtíðarmenn
sína, siðalög og ríkislög, og á yfirnáttúrlega vísu, meS örlögunum. Það
er feigðin, forlögin, sem valda því, aS Njáll ræður sonum sínum að
fara inn, er Flosi kom brennunóttina aS Bergþórshvoli. I þessari
bók virðast mér skýringarnar lika tvenns konar, tvöfaldar, aðrar
eðlilegar, hinar dularfullar. Dularfullu fyrirbrigðin eru komin í
stað örlaganna.
Innra meginefni sögunnar er það, að ungur ritstjóri vaknar
allt í einu af svefni hugsar- og hirðuleysis um tilfinningar annarra
manna, vaknar »á snöggu augabragði« með miklum andfælum til
æðra lífs. Mörgum lesendum þykir víst, að minsta kosti í fyrstu,
svo mikil skapskifti gerast með skjótum hætti. Mannlegt hugar-
far þroskast og breytist bægt og seinan, eins og líkaminn, en
ekkert í hug vorum vex þó eins draugslega seint og siðlegur þroski.
»Mikilvægustu atburðir og byltingar«, segir þýzkur heimspekingur,
»koma ekki inn um framdyfnar með lúðraþyt og bumbuslætti,
heldur fara þær hægt og hljóðlega inn um bakdyrnar«. Er þetta
bæði talað af andagift og djúpviturlega hugsað, og á hvergi betur
heima en um siðferðisþroska og byltingar í þeim efnum. Það
reynist víst langoftast svo, að stórvægileg ytri atvik breyta innra
manninum ekki ýkjamikið. Hér í skáldadraumum Einars Hjörleifs-
sonar gerist stórkostleg siðferðisbreyting í skapi aðalmanns sögunn-
ar, og það á örstuttri stund. íslenzkir ritdómarar lúka oft miklu
lofsorði á skáldsögur, þar sem persónurnar eru sjálfum sér sam-
kvæmar, sem þeir kalla það, eins og vér menskir menn, veikir og
breyskir, sem feykjumst oftast eins og strá fyrir vindi, sóum sjálf-