Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1913, Blaðsíða 63

65
I íslenzkum kirkjum munu ölturun fyrrum hafa yerið ýmist úr
steini eða tré; þó minnist eg ekki að getið sé um steinaltari í ann-
ari kirkju en dómkirkjunni á Hólum, það er segir í Laurentius sögu
biskups að Auðunn biskuprauði Þorbergsson hafl látið gjöra.1) Fyrir-
rennari hans, Jörundur biskup Þorsteinsson, hafði látið upp smíða
kirkjuna á Hólum.2 *) Auðunn var norskur. »Hann hafði út með
sér grjótsmiðu, ok suðr frá staðnum í Raftahlíð fann hann rautt
berg, þat lét hann upp brjóta ok heim færa, ok telgja; lét hann
gjöra (stein)ofn í timbrstofuna, sem gjört er í Noregi, ok bera út
reykinn þó at hann sæti sjálfr inni. Hann lét ok gera háaltarit
með grjót, ok þar holt innan, ok fyrir járnhurð, svo at þar má í
geyma dýrgripi staðarins, svo at ekki sakaði fyrir eldi ok öðrum
hlutum«. Þessi timburstofa og þetta steinaltari, sem Auðunn biskup
lét gjöra í byrjun 14. aldar hvorttveggja, var enn til 400 árum síð-
ar, eftir sögn Arna prófessors Magnússonar, sem skoðaði hvorttveggja
og lýsti því nokkuð um 1720.8) í frásögn síra Þorsteins Pétursson-
ar prófasts á Staðarbakka (d. 1785), um byggingu kirkjunnar á Hól-
um,4 5) er timburstofunnar getið um 1757B); var hún notuð fyrir kirkju
á meðan verið var að byggja steinkirkjuna, og flutt í hana »altarið
og prédikunarstóllinn, þegar kirkjan sjálf var rofin«. Altarið í gömlu
kirkjunni, sem rofin var, hefir sjálfsagt verið steinaltari það, er
Arni lýsir, og er óliklegt að það hafi verið flutt inn í timburstof-
una. Síra Þorsteinn segir að altarið í nýju kirkjunni sé af »rauð-
um steini«, en ekki getur hann um hvort það sé gamla altarið eða
annað nýtt. Það altari er vitanlega óbreytt í Hólakirkju ennþá, en
er áfast við gaflhlaðið og verður ekki vitað hvort nokkuð hvolf er
innan í því eða ekki. I rauninni er ekki ólíklegt að hið forna stein-
altari hafi verið látið standa óhreyft eða bygt upp aftur í nýju
kirkjunni. Opið var aftan á því og járnhurðin, en bakhliðin á þessu,
sem nú er í kirkjunni, sést ekki, þareð það er fast við gaflmúrinn,
svo sem tekið var fram áður.
Tréölturu þau sem til eru hér á landi nú, eru flest frá 18. og
19. öld; að eins fáein eru til eldri, en engin þó frá því fyrir siða-
skiftin svo kunnugt sé.
Flest gömul ölturu eru nær óskreytt sjálf, en voru prýdd með
ýmiskonar búnaði, er settur var upp yfir þau (bríkur, töflur o. fl.)
ofan á þau (dúkar) og framan á þau (brikur, töflur og klæði). Á
‘) Bisk.s. L, bls. 830. *) S.st., bls. 825.
*) ísl. fornbrs. III, bls. 607-09.
*) Æfis. Jóns Þork. I, bls. 204.
5) Timburstofan á Hólum var loks rifin 1826.
9