Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1937, Side 172

170
rési, og er sennilegt, eins og Matthías Þórðarson telur, að sú breyt-
ing hafi átt sér stað einhvern tíma, er kirkjan var endurbyggð. —
í frásögninni af vígsluför Páls biskups er sagt, að því hafi verið
heitið, að hin nýja kirkja skyldi verða helguð hinum heilaga Þorláki1).
Nú er ekki kunnugt, að nein Vestmannaeyjakirkna hafi nokkuru
sinni verið helguð Þorláki biskupi Þórhallssyni. Þó er það ekki óhugs-
andi, að Ofanleitiskirkja hafi í fyrstu verið helguð honum, en síðan
Pétri og loks Andrési. Um þetta er þó óvíst, en dýrlingabreytingin
bendir til þess, að þekkzt hefur þetta, og má vera, að nokkru hafi
um helgun ráðið, hvaða dag vígsluathöfn fór fram. Ekki þykir mér
sennilegt, að sú kirkja, er Páll biskup vígði, hafi verið endurbygg-
ing Klemenskirkju. Um 1200 eru mikil líkindi til, að mönnum hafi
verið orðið það ljóst, að Klemenskirkja yrði ekki lengi á þeim stað,
er hún stóð. Landbrot norðan megin hafnar hefur þá verið komið
það á veg, að kirkjan hefur verið í hættu fyrir ágangi sjávar. Sextíu
og níu árum síðar er svo komið, að þar er ekki grafið lengur. Þá
er Kirkjubæjarkirkja reist og lagðar til hennar hálfar tekjur á móti
Ofanleitiskirkju, en tíðir eru sungnar áfram að Klemenskirkju að
helmingi við Kirkjubæjarkirkju. Úr því hefur liðið skammt, þar
til Klemenskirkja leið undir lok. í máldögunum frá 1491—1518 (Dipl.
Isl. VII., 41—43) er hún ekki nefnd á nafn.
Með vissu er hægt að fullyrða það um aldur kirkjustaðar að
Ofanleiti, að þar hefur verið kirkja um nokkurt skeið, er Kirkju-
bæjarkirkja var reist. Af ummælum máldagans frá 1269 má sjá
það, að nafn staðarins er ekki fullmyndað þá. Segir þar: ,,....til
Peturs kirku þeirrar, er firi ofan leite er“. í máldaga kirkjunnar
frá 1491—1518 er enn tekið eins til orða: „Kirkia sancti Andree
fyrer ofan leiti“. Af landskyldaskránni frá 1507 (Dipl. Isl. VIII.,
179—180)' má þó sjá, að um þetta leyti hefur staðarheitið verið
búið að fá fasta mynd. Þar er þá kallað að „Ofannleite“. Orðalag
máldagans mætti þá hafa orðið þannig fyrir áhrif frá eldra mál-
daga, sem hafður hefur verið við höndina, þegar þessi var gjörður,
eða þá hitt, að máldaginn er eldri en talið er í Fornbréfasafni. Um
1) Það var ekki búið að lýsa helgi Þorláks byskups, er Páll vígði þessa
kirkju, 1198; það var gert á alþingi næsta ár. Það var ekki hægt að helga Þor-
láki neina kirkju 1198, sízt sem einka- eða aðal-dýi’lingi, hvorki sem nafndýrlingi
nje sem verndardýrlingi. Enda stendur ekki í sögunni, að þeir Páll byskup hafi
heitið því, að helga Þorláki byskupi hina nýsmíðuðu kirkju. Samt er það vafa-
laust rjett, að þeir hafi vígt hana með einhverju móti „honum til dýrðar".
M. Þ.