Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1983, Síða 6

10
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
bær var aflagður árið 1904 og þá byggt steinsteypt íbúðarhús ögn fjær
bakkanum. Stendur það hús enn, eitt og yfirgefið, því að nýtt hús var
byggt uppi í brekkunum 1938, og er það hið austara af þeim tveimur
íbúðarhúsum sem nú eru í Hrífunesi og áður voru nefnd. Austan við
gamla bæjarstæðið og steinhúsið frá 1904 er djúpt og allbreitt gil, kallað
Bæjargilið, og takmarkar það túnið að austan. Hornið milli árbakkans
og gilsins nefnist Túnhali, enda er það réttnefni, en túnspildan frá
bæjarstæðinu og austur á Túnhalann heitir Eldhúskinn. Framan við
hana er svo árbakkinn, lækkar hann jafnt og þétt frá bæjarstæðinu og
austur á Túnhalann, en þarna hefur áin á síðustu árum og áratugum
brotið allmikið af túninu. Voru fyrrum reiðgötur neðan af aurunum við
Hólmsá og heim að gamla bæjarstæðinu. í vatnavöxtum liggur áin með
töluverðum þunga á bakkanum, en framan við hann kemur hinsvegar
upp allmikil eyri þegar lítið er í ánni.
Hrosskumlið sem við Gísli Gestsson rannsökuðum 1958, eins og áður
segir, var alveg austur á Túnhalanum Hólmsármegin. Hafði Árnijóns-
son séð þar einkennilega steinlagningu koma í ljós undan bakkanum,
grafið lítilsháttar niður með henni og orðið var við hrossbeiti, jártnnél og
hringju. Þetta var kumlið sem við Gísli rannsökuðum 1958, og tek ég
hér upp orðrétt það sem segir um það í Árbók 1965:
„Af völdum árinnar var steinlagningin nokkuð skemmd, einkum
suðurhlið hennar, sem að ánni sneri. Norðurbrún hennar var alveg
óskemmd, enda að mestu leyti enn inni undir bakkanum. Steinlagn-
ingin var aflöng og sneri VSV-ANA og þannig gerð, að litlum steinum
frá ánni var snoturlega raðað umhverfis afmarkaðan reit, 4,75 m að
lengd, 90 sm breiðan vestast, en breikkar austur eftir, svo að hann er
um 1,25 m brciður hálfan annan metra frá vesturgafli, og breiðari hefur
steinlagningin ekki verið. Austurendinn var töluvert úr lagi færður af
ánni, en lengra austur virðist steinlagningin ekki hafa náð, og meira
grjót hafði verið þar innan í steinlagningunni en annars staðar, því að
yfirleitt var grjótið einungis í brúnum rcitsins eins og umgerð. Við
vesturendann var 50 sm há hella reist upp á rönd og vestan við hana
vænn steinn með hvasst horn í vestur. Steinlagning þessi var í rauninni
brún á leiði, sem síðan reis upp af henni eins og aflangur hryggur; sást
hann vel á þeim kafla, sem ósnertur var (rétt vestan við gröfina) og var
50 sm hár fyrir ofan steinaraðirnar. Á leiðinu voru brúnir sæmilega
skarpar, og var sýnilegt, að það hafði verið lítt máð orðið, þegar ofan
á það féll þykkt lag af svartri eldfjallaösku, svo að nú var auðvelt að
skilja á milli.
Þetta öskulag var um 10 sm þykkt ofan á leiðinu, en til muna þykk-