Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1983, Page 65

ÁRNI BJÖRNSSON
SMALABÚSREIÐ
1
Elsta heimild, sem fundist hefur um þetta fyrirbæri, er í slitrum af
minnisbók Odds Einarssonar Skálholtsbiskups frá árinu 1591. í þessari
minnisgrein stendur:
„Smalareið er höfð fyrir austan um Þorláksmessu við fjallið Dímon
cum magna scurrilitate", þ.e. með miklum fíflalátum.1
Hér er sjálfsagt átt við klettaeyju þá á Markarfljótsaurum, sem nú er
venjulega nefnd Stóra-Dímon. Par eru mörk þriggja sveita, Austur-
Landeyja, Fljótshlíðar og Vestur-Eyjafjalla.
Oddur hafði setið tvö ár á biskupsstóli, þegar þessi minnisgrein er
skrifuð, og hefur verið farinn að taka til hendi varðandi bætt siðferði í
umdæmi sínu. Árið eftir, 19. maí 1592, hélt hann ijölmenna presta-
stefnu á Kýraugastöðum í Landsveit. Á henni var gerð löng samþykkt,
sem í 6. grein segir:
„Item fyrirbjóði prestarnir hestaþing, vökunætur og smalabúsreiðir á
helgum dögum, hvort það sker nótt eður dag. En dirfist nökkur að fara
á þvílíkar samkomur og finnist þar nökkur sá, sem ekki hefur heyrt
áður Guðs orð á þeim degi, þá skal liann klagast fyrir sýslumanninum.
Item skulu prestarnir varast að gjöra nökkuð að þessari gleði, heldur
hefta slíkan ósóma svo sem þeim er mögulegt."2
Aðrar héraðsprestastefnur voru haldnar á sama vori í Stafholti í Borg-
arfirði og Saurbæ á Rauðasandi. Allar voru þær til undirbúnings presta-
stefnu á Alþingi síðar um sumarið. Hvorki í Borgarfirði, á Vestíjörðum
né á Alþingi er minnst á bann við smalabúsreiðum, þótt bæði sé varað
við vökunóttum, hestaþingum og lestaferðum á helgum dögum.3
Bendir það til þess, að smalabúsreiðar hafi ekki þótt vandamál annars
staðar en á Suðurlandi. Eftirfarandi samantekt virðist styðja þá ábend-
ingu ótvírætt. Lítur jafnvel út fyrir að takmarka megi þennan sið við
Rangárvalla- og Skaftafellssýslur.