Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1983, Side 69

SMALABÚSREIÐ
73
gerð sinni „Um jafnvægi bjargræðisveganna“ árið 1787, og gæti sumt
af því verið líkt og talað út úr hjarta Vinnuveitendasambands íslands
tveim öldum síðar:
„Fleira mætti tiltína skaðvænlegt fyrir bjargræðisvegu lands vors, svo
sem:
a) Of-frekt kaupgjald vinnufólks og daglaunara, sem ætíð fer í vöxt,
þótt eignir inanna séu að eyðast, og hvörsu sem bágborið er árferði.
b) Misjafnleg hirðing óþrifa, svo vel á ábýlisjörðum sem föngum
þeirra.
c) Slark og útreiðir svallara í heyönnum og öðrum annríkjum.“12
4
Ekki hefur þessi lurkur guðs tyftunar, Móðuharðindin, þó megnað
að reka náttúruna úr Skaftfellingum, því að eigi síðar en um miðja 19.
öld eru smalareiðar aftur komnar á kreik á sömu slóðum, og menn
kannast við þær fram yfir síðustu aldamót.
í þjóðsögum Jóns Árnasonar er þetta haft eftir hjónunum Jóni Guð-
mundssyni ritstjóra og Hólmfríði Þorvaldsdóttur, en þau áttu bæði
heima í Vestur-Skaftafellssýslu og undir Eyjafjöllum á öðrum fjórðungi
19. aldar:
„Þó tókust smalabúsreiðar ekki af með öllu því þær haldast við enn
í dag í Skaftafellssýslu og undir Eyjafjöllum og eru nú nefndar stnala-
reiðar. Að vísu er nú alveg gleymt samband þeirra við Þorlákshelgina
nema að því leyti að smalareiðin er um sama leyti sumars sem Þorláks-
messa forna var, ævinlega 15. sunnudag í sumri, enda heitir sá sunnu-
dagur enn smaladagur. Nú hafa smalarciðarmcnn engin smalabú með
sér, en aftur ríða miklu fleiri og jafnvel allt vinnufólkið af heimilunum
laugardagskvöldið fyrir smaladaginn og í aðrar sóknir, er á bæjum
hópum saman um nóttina og við aðrar kirkjur daginn eftir, koma svo
heim á hvern bæ í leiðinni og er þeim jafnan tekið með kostum og
kynjum þar sem þeir koma. Ef ekki er til handa þeim hangið ket
(„fornket") er skorin kind fyrir smaladaginn til að fagna með smalareið-
armönnum. Sumum bændum þykir það jafnvel óvirðing ef smalareið-
armenn koma ekki við og þiggja hjá þeim veitingar en þótt nokkrum
þyki niðrí nóg um yfirferð þeirra og átroðning, en enginn vill þó verða
til að synja þeim gistingar eða góðs beina. Ekki hafast smalareiðarmenn
neitt ósiðlegt að nema ef það ber við að þeir verði ölvaðir; en ósvinna
þykir það ef þeir verða svo á vegi staddir að þeir geti ekki vcrið við
messu smaladaginn sjálfan."13
Jón Borgfirðingur segir einnig svo frá: