Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1983, Side 72

76
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Jónas frá Hrafnagili, sem var prestur í Landsveit í Rangárvallasýslu
1883—85, segir svo um útreiðir á aðrar kirkjur í riti sínu um íslenska
þjóðhætti, sem hann vann að á árunum 1908—1918:
„Var það oft hin bezta skemmtun — riðið af stað á laugardagskvöld og
stundum ekki komið heim fyrr en undir morgun á mánudaginn; en ekki
var trútt um, að bændum þætti piltar stundum linir á spildunni á mánu-
dagana eftir slíkar ferðir. Ekki þótti það hlýða að ná ekki messu og
hlýða henni, þar sem til var ætlað, og það þó að stundum væri slörku-
legt í þessum ferðum. Þessar ferðir á aðrar kirkjur heita smalareiðir enn
í dag í Skaftafellssýslu og undir Eyjafjöllum sem leifar hinna gömlu
smalareiða."21
Bergsteinn Kristjánsson segir í þætti, sem skráður er á Árgilsstöðum
í Hvolhreppi, Rangárvallasýslu, árið 1929:
„Heyrt hef ég enn gamla menn nota orðið „smalareið“ um skemmti-
ferð unglinga að sumardegi. Þetta á rót sína að rekja til þess, að víða
mun hafa verið siður að láta smalana hafa einn frídag um sumarið og
lána þeim þá hest til skemmtiferðar. “22
5
Árið 1975 sendi þjóðháttadeild Þjóðminjasafnsins út skrá með fjöl-
mörgum spurningum varðandi hátíðir og merkisdaga og ýmislegt því
tengt. Um 150 svör bárust, mörg allítarleg, en aðeins 8 heimildamenn
minntust á smalareiðar. Af þeim voru 5 úr Vestur-Skaftafellssýslu og
Rangárvallasýslu. Svör þeirra voru á þessa leið í aldursröð:
Hannes Hjartarson úr Álftaveri, f. 1882:
„Á mínum unglingsárum tíðkuðust smalareiðar hér, og voru þær
vanalegast farnar um 15. sumarhelgina, og var sunnudagurinn kallaður
Smalasunnudagurinn. “23
Einar Sigurfinnsson úr Meðallandi, f. 1884:
„Smalasunnudagur var í Meðallandi 15. sunnud. í sumri. Þá átti
smalinn að fá frí og tækifæri til að skemmta sér — fara smalareið. Raunar
voru útreiðartúrar almennt kallaðir „smalareið“ og margslags tímaskil
miðað við „fyrir“ og „eftir“ smalasunnudag.“24
Jón Sigurðsson úr Fljótshverfi, f. 1892:
„Þann dag áttu smalar frí, fengu hesta hjá húsbændum sínum og
máttu fara á þeim hvert sem vildu, en urðu að vera konmir heim að
kvöldi um háttumál kl. 9. Sá túr nefndist smalareið."25
Marta Jónasdóttir undan Eyjafjöllum, f. 1903:
„Smalareiðarsunnudagurinn var snemma á túnaslætti og var helgaður
vinnuhjúum, þau voru þann dag frjáls ferða sinna.“26