Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1983, Side 77

SMALABÚSREIÐ
81
hagsýni, þótt vera kunni, að bannið við smalabúsreiðum hafi orðið til
þess, að menn tóku að velja athæfinu annað heiti. Það hefðu þá verið
svipuð viðbrögð og hjá samkomuhúsum og hljómsveitum, sem tókst
með ágætum að auglýsa dansleiki sína í útvarpi með kunnáttusamlegu
orðalagi, eftir að menntamálaráðherra hafði bannað orðið datis í auglýs-
ingum Ríkisútvarpsins árið 1952.38
Sjálfsagt hefur enn dregið úr þessum sið til muna, þegar hætt var að
færa frá og smalastarfið datt að miklu leyti úr sögu. En nafnið hélst þó
enn um hríð fram að bílaöld og sömuleiðis aðaltilefnið, sem var sam-
eiginleg löng orlofshelgi ungs vinnufólks í sama byggðarlagi.
ZUSAMMENFASSUNG
Reiten der Viehhirten
Auf einem Synodus in Siid-Island im Jahre 1592 wurde beschlossen, das sogenannte
„Viehhirtenreiten an heiligen Tagen“ zu verbieten.
Diese Sitte soll ursprunglich am Fest des isl. Heiligen Þorlákur, 20. Juli, stattgefunden
haben, „magna cum scurrilitate“. Die Viehhirten, Burschen und Madchen, hatten dicsen
einen Tag frei und ausserdem Anspruch auf gewisse Löhnung von ihren Herrschaften, fíir
gutes Hiiten des Viehes. Dann ritten sie scharenweise um die Gegend herum mit „viel
Fressen und Saufen, Unsitte und Affenspiel".
Es scheint sich herauszustellen, dass diese Gewohnheit vom Anfang an auf das östliche
Sudland begrenzt war, und dass sie in diesen Gegenden trotz des Bannes in irgendeiner
Form úberlebt hat bis Anfang unseres Jahrhunderts. Dann war es sowieso Schluss mit
dem Mclken dcr Schafe, und damit gab es bald keine besondere Viehhirten mehr.
Anderes Gesinde als Viehhúter hatten auch in der letzten Zcit an diesen Vergnúgungen
teilgenommen. Nach der Rcformation war der Tag auch vom 20. Juli auf den nahelieg-
enden Sonntag verlegt worden.
Tihísanir:
1. AM 259, 4to, II, 15. Sbr. Huld, safn alþýðlegra fræða íslenzkra, IV, Rvík 1894, bls.
75.
2. Alþingisbækur íslands II, Rvík 1915, bls. 255, sbr. 258, þar sem þetta er talið í 8.
grein.
3. Sama rit, bls. 263 og 268.
4. Um Þorláksmessu á sumar, sjá Kristján Eldjárn: Þorláksskrín í Skálholti. Árbók Hins
íslenzka fornleifafélags 1973, bls. 19—42.
5. Biskupasögur Jóns prófasts Halldórssonar, Sögurit II, 1,'Rvík 1903, bls. 61.
6. Sjá t.d. Árbækur Espólíns IV, 25, Þjóðsögur Jóns Árnasonar II, 577, Jónas Jónasson
frá Hrafnagili, íslenzkir þjóðhættir 221, Páll E. Ólason, Menn og menntir II, 409,
Árni Óla, Grúsk I, 132.
7. Árni Magnússon, Chorographica Islandica. Safn til sögu Islands og íslenzkra bók-
mennta, annar flokkur, 1.2. Rvík 1955, bls. 25.
8. AM 61a, 8vo, bls. 10. Sbr. Norges gamle Lovc I, Christiania 1846, bls. 41. Jón Sam-
sonarson benti á þessa heimild.
6