Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1983, Page 87

GÍSLI GESTSSON
EYVINDARKOFI OG INNRA-HREYSI
Fjalla-Eyvindur er frægastur allra íslenskra útilegumanna að Gretti
einum undanskildum. Nú (1983) stendur til að gera miklar vatnaveit-
ingar austan við Þjórsárverin, sem geta haft talsverðar breytingar í för
með sér einmitt þar sem er að finna nokkrar af helstu minjum um bú-
setu Fjalla-Eyvindar. Af því tilefni eru hér rifjaðar upp fyrri rannsóknir
og lýsingar á dvalarstöðum hans, enda var lítillega bætt við rannsókn-
irnar í sumar.
Grein þessi er að verulegu leyti byggð á þáttum um Fjalla-Eyvind í
bók Ólafs Briems, Útilegumenn og auðar tóttir', en þó er hér dálitlu bætt
við það, sem þar er sagt og sumar heimildir athugaðar nánar.
Efsta graslendi við Þjórsá, sem nafn er gefandi, heitir einu nafni
Þjórsárver, en það nafn er nýlegt. Á þessu graslendi eru varpstöðvar
gæsategundar þeirrar er nefnist heiðagæs og það nafn er raunar einnig
nýtt. Talið er að þarna verpi árlega nálægt 5000 fuglar og er þetta lang-
stærsti varpstaður heiðagæsa, sem þekktur er.2 Fyrr á öldum og fram á
miðja 17. öld fóru menn upp í ver þessi, líklega árlega, smöluðu
ófleygum gæsum í réttir, drápu þær og fluttu til byggða.3 Það er trú
manna að af þessum veiðum sé dregið að kalla þessar votlendu varp-
stöðvar gæsanna ver.
Margar smáár og jökulkvíslar renna í gegnum graslendi þetta til
Þjórsár. Að vestan koma fjöldamargar jökulár frá Hofsjökli og verða
þær ekki taldar hér, en að austan eru þessar helstar: Syðst er Þúfu-
verskvísl, þá Eyvindarkvísl og innst eða nyrst Hreysiskvísl,4 sem raunar
rennur innan við sjálf verin. Hún er einna stærst kvísla þeirra, sem að
austan koma.
Fyrr á öldum voru Þjórsárver að mestu fjárlaus. Þangað var fé vissu-
lega ekki rekið (fremur en nú) og þessar slóðir voru ekki smalaðar á
haustum. Það fé, sem slæddist þangað mun flest hafa orðið úti eða
orðið útilegumönnum og refum að bráð. Frá því að gæsaveiðimenn
hættu að smala þar gæsum, líklega um miðja 17. öld, uns eftirleitar-
menn byrjuðu að fara inn í Arnarfellsver, líklega um miðja 19. öld,5 var