Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1983, Síða 125

FORN GRAFREITUR A HOFI í HJALTADAL
129
í Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns, en þar segir m.a. svo
í lýsingu Hóla, sem samin er 1709: „Hofið heitir stekkur og fjárhús
staðarins, þar segja munnmæli bærinn hafi staðið áður í fyrndinni og
ljós eru þar byggðarmerki en þá er þessi biskupsstóll var stiftaður, var
þar staðurinn sem nú stendur hann, og veit enginn að síðan hafi bær
verið á Hofinu, má og ekki byggja fyrir landþröng." (Jarðabók IX, bls.
218-219).
Ljóst er af þessari frásögn, að bærinn á Hofi hefur farið mjög snemma
í eyði og að þar hafi síðan verið stekkur og fjárhús Hólastaðar.
í sýslu- og sóknarlýsingum SkagaQarðarsýslu skrifar Benedikt Vig-
fússon, prestur á Hólum, eftirfarandi kafla árið 1843: „Sér enn fyrir aur-
máli goðahofsins á Hofi, en þó miklu gjörr, áður þar var árið 1827,
byggt nýbýlið. Einnig vottar þar fyrir drykkjuskálatóftum þeim, er
mælt er, að Hjaltasynir erfðu í föður sinn með gildinu mikla, er forn-
sögur um geta. Þar er og enn kallaður Blótsteinn og Goðalág." (Sýslu
og sóknarlýsingar II, bls. 130).
Af rituðum heimildum má þá helst ráða, að á landnámsöld hafi stór-
býli verið reist á Hofi, en að byggð hafi ekki haldist þar mjög lengi,
e.t.v. sökum landþrengdar, og að bærinn hafi því verið fluttur að
Hólum þegar á 11. öld. Eftir að biskupsstóll er settur á Hólum árið
1106 er að minnsta kosti ekki getið um bæ á Hofi, aðeins að þar séu
fjárhús og stekkur Hólastaðar.
Það er svo ekki fyrr en 1827 að aftur er farið að búa á Hofi, og þá
sem hjáleigu frá Hólum. Bersýnilegt er, að menn hafa þekkt til hinna
fornu mannvirkja á staðnum, og tengja þau auðvitað við Hjalta land-
námsmann og syni hans, vegna frásagnar Landnámu.
í rituðum heimildum er hvergi minnst á kirkju eða bænhús á Hofi,
en hvort sem þarna hefur verið guðshús eða heimagrafreitur eingöngu,
hlýtur hann að hafa verið í notkun á sama tíma og búið var á Hofi. Það
er að segja, annaðhvort fyrir 1106 eða eftir 1827.
Að öllum líkindum hefur gamli bærinn, að stofni til, verið sami bær-
inn og hjáleigan sem reist var árið 1827. Þó að hann hafi verið endur-
bættur um 1860, tel ég að þá hafi hann ekki verið fluttur til. Það kemur
því ekki til greina, að grafreiturinn sé frá þeim tíma, þar eð sumar graf-
irnar eru undir framhúsum bæjarins.
Nú mun vera talið að fyrsta kirkja sem reist var í Hjaltadal hafi verið
sú sem Þorvarður Spak-Böðvarsson gerði að Ási árið 984; önnur kirkja
sem getið er um er sú sem Oxi Hjaltason lét reisa um 1050 á Hólum.
(Heim að Hólum, bls. 9—17). Hafi verið kirkja á Hofi, ætti hún að vera
eldri en kirkja Oxa, því varla hefur þótt ástæða til að reisa nýja kirkju