Eimreiðin - 01.05.1921, Síða 85

EIMREIÐIN j
ESJA OG ESJUBERG
213
í öðru lagi er Esja nafn á leirflögusteini, grádökkum að
lit, sem einnig er algengur í Noregi; hann er kleyfinn og
klofnar í örþunnar og jafnar hellur; þola þær vel áhrif
lofts og eru þvi hafðar í ytri þök á hús; leirflögusteins-
nám er og iðnaðargrein, en erfitt er mjög að ná til hans,
því að hann er víðast hvar langt eða hátt frá sjó; miklu
er hann harðari en tálgusteinninn.
Af nafni þessa steins munu nöfnin hjá oss vera komin,
því að sem berg er hann kallaður Esjeberg, en brot, flísar,
fiögur eða hellur úr því kallaðar Esjestein, Esjehella og
Esjegrjot. Til kvað vera esja = klofna (um þenna stein)
og esjen = kleyfur, sem er auðkleyfur í hellur eða flögur.
Esjemark heita blettir, sem flísar eru í af Esja, eins og
tíðkast í Noregi í fjallahlíðum eða á sléttum á fjöllum uppi.
Bergið i Esjunni hjá oss er nú auðvitað alt annarar
tegundar en í Noregi; en liturinn er svipaður, og þar
liggur hvert lagið eða beltið ofan á öðru, þvi að það er
beltaberg (basalt). En víða má það sjá, þar sem belta-
berg verður fyrir mestum ágangi af lofti og vatni, þar
klofnar það sjálfkrafa í misþykkar hetlur, sem nota má
til ýmsra hluta (arinhella, felhella); þær eru og hafðar til
að binda grjótveggi, og til að leggja á hey og húsþök,
þar sem sviftibyljir eða skrúfbyljir eru tíðir (eins og t. d.
undir Esjunni).
þeim frændum, Helga bjólu og Örlygi, mun hafa þótt belta-
bergið fágæt sjón, og þá eigi fundið annað líkara en flögu-
sleinsbergið í Noregi, því þar er ekki beltaberg (basalt) eins
og hér. — Síðar hefir svo uppruna-merking nafnsins gleymst.
Þetta mun þá vera uppruni nafnanna: Esja og Esjuberg
að réttu lagi. Hvort Esja er sama og norska orðið esja
= eisa, eimyrja, eða því skylt, geta málfræðingar einir
um dæmt. Ef svo væri, þá gæti nafnið Esja verið nafn á
þeim samhræringi af ösku og allskonar steinrusli, hálf-
brunnu og albrunnu og ó-lagskiftu, sem svo víða hefir
ollið upp úr jörðu hér á landi fyrir alda öðli.
B. J.