Eimreiðin


Eimreiðin - 01.05.1921, Blaðsíða 107

Eimreiðin - 01.05.1921, Blaðsíða 107
EIMREIÐIN’) RÓMANTÍK 235 reiða sig; þeir trúðu á skilyrðislaust gildi mannlegs þekk- ingar-hæfileika; þeir voru með öðrum orðum kreddufastir (dogmatikere). En gagnrýnin var þó þegar farin að vakna — og spyrja. Menn spurðu hér um bil á þessa leið: Til vitundar okkar kemur ótal skynjana, sem sameinast í myndir eða hugmyndir; af því ályktum við, að heimur sé til fyrir utan okkur, veruleiki, sem samsvari myndum vitundar okkar. En höfum við rétt til slíkra ályktana; getum við treyst því, að hugmyndir okkar blekki okkur ekki? Verið getur, að i raun og veru sé alls enginn veru- leiki til, er samsvari hugmyndum okkar. Og ennfremur — við látum okkur ekki nægja það, að taka við áhrifum og skapa hugmyndir, heldur förum við að hugsa um þær, það er að segja, við röðum þeim og flokkum þær með skynsemi okkar, við greinum þær sundur eða tengjum þær saman í keðju orsaka og afleið- inga. En höfum við rétt til þessa, — höfum við nokkra tryggingu fyrir því, að orsaka-lögmálið sé nokkuð annað en mannlegur heilaspuni? Hvernig getum við vitað, að orsakasamband það, sem við eignum hlutunum, eigi sér nokkurn stað utan hugsunar okkar? Slíkar spurningar höfðu hinir gömlu kerfasmiðir yfir- leitt ekki lagt fyrir sjálfa sig; þeir höfðu treyst á veruleika- hugtakið (substansbegrepet) og orsakasetninguna sem sjálfsögð frumsannindi. Á Englandi komu menn fyrst fram með þessar spurn- ingar, en það var þýzki spekingurinn Imm. Kant, sem svaraði þeim þannig, að aldahvörfum réð i heimsspekinni. Petta gerði hann i »Kritik der reinen Vernunft« (1781). Kant hefir sjálfur í bréfi til vinar sins dregið saman i nokkrar línur, Ijósara en nokkur annar, tilgang og árangur þeirra rannsókna, sem skráðar eru í þessarri miklu bók. »Skynjanlegum hlutum«, segir hann, »getum við ekki kynzt nema þann veg, sem þeir birtast okkur, en ekki þann veg, sem þeir eru í raun og veru; óskynjanlegir (oversanselige) hlutir geta yfirleitt ekki orðið verkefni fyrir fræðilega þekkingu okkar«. Það, sem Kant gerði í »Kritik der reinen Vernunft«, er
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128

x

Eimreiðin

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Eimreiðin
https://timarit.is/publication/229

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.