Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1948, Blaðsíða 215

UM ÞÝÐINGAR ÚR ÍTÖLSKUM MIÐALDARITUM
215
Díalogar Gregoríusar, eða „samtöl við Pétur djákna“, eins og þeir eru stundum
kallaðir, eru til orðnir á áliðnu sumri 593, enda eru víða í þeim tilvitnanir í guð-
spjallahómilíurnar. Þeir eru í fjórum bókum: 1. og 3. bók -— de vita et miraculis
patrum Italicorum — hafa að geyma frásagnir af mörgum ítölskum dýrlingum, ein-
setu- og meinlætamönnum; 2. bók, sem þykir alveg einstætt meistaraverk að búningi,
er um heil. Benedikt af Núrsíu og ýms undur og kraftaverk, sem urðu fyrir meðal-
göngu hans; en 4. bók — de aeternitate animarum — á að sanna þeim, sem ekki
trúa, fyrr en þeir þreifa á, að sálin lifi eftir líkamsdauðann, og er því til stuðnings
sagt frá ýmsum fyrirburðum, er hníga að þeirri niðurstöðu.
Ritið hafði gífurleg áhrif á hugi manna bæði þá og síðar, svo lengi sem trúin á
undrin og dásemdarverkin var nógu sterk. Það vantaði því ekki í neitt meiriháttar
bókasafn. Það var einn hornsteinn hins æfintýralega musteris miðaldamenningarinnar,
en hefur á síðari tímum oft verið líkt við kerlingabækur og höfundur þess beinlínis
verið kallaður pater superstitionum — faðir bábiljanna. Þýðingar voru fljótt gerðar
yfir á önnur mál. Ein hin merkasta var þýðingin á engilsaxnesku, gerð af Alfreði
konungi hinum mikla (9. öld). Franskrar þýðingar er getið á 15. öld, að verið hafi
til í bókasafni hertogans af Berry (Manitius, op. cit. I, bls. 104).
íslenzk þýðing á díalogum Gregoríusar er aftan við hómilíurnar í AM 677, 4to,
frá byrjun 13. aldar eða aldamótunum 1200. Þýðingarbrot er og að finna í AM 667.
4to, frá því um 1400, og AM 239, fol. (nokkru eldra). Ennfremur er 2. bók til í
þýðingu á skinni í Stokkhólmi (Sth. perg. fol. 2) og kom út á prenti í Heil. manna
sögum I, Kria. 1877, bls. 179 o. áfr. Benedictus saga, Heil. m. sögur I, bls. 158 o. áfr.,
er og yngri gerð af 2. bók díaloga. Það, sem til er á íslenzku af 1. og 3. bók, er prentað
í Leifum, bls. 151—4 o. v., en Dialogorum l. IV, 26., 36. í 44 Pröver, bls. 457 o. áfr.
48. kap. fjórðu bókar finnst í Nikulás sögu erkibiskups, í þýðingu Bergs Sokkasonar;
það er kaflinn um draumana, sá 69., bls. 86 o. áfr. í útg. Ungers.
Merkasta rit Gregoríusar páfa hefur hinsvegar, eins og vænta mátti, enn ekki komið
út á íslenzku. Það er Liber regulae pastoralis, n. k. handbók presta, þar sem höfund-
urinn lýsir af óvenjumiklum sálfræðilegum skilningi og mannþekkingu, hversu prédika
skuli fyrir leikmönnum eftir lundarfari þeirra, aldri, kyni, stöðu og þroskastigi.
Kennimönnum eru þar lagðar lífsreglurnar. Ekki þótti betra veganesti en þessi
„hirðisregla“ handa ungum klerkum, enda dreifðust afskriftir af henni um öll lönd
með kristninni. Til marks um vinsældir hennar og ágæti er það, sem segir í Hungur-
vöku: „Þar (í regula) er sagt frá greinilega, hversu þeim manni skal farið vera að
öllu, er stjórnarmaður skal vera annarra manna, og það þóttust menn á finna, að
hann (Þorlákur biskup Runólfsson! hugði síðan betur til síns andláts en áður en bókin
væri lesin“. Afskriftir hirðisreglunnar rnunu hafa verið til víða hér á landi í kaþólskum
sið, eins og hver maður getur sannfært sig um af prentuðum fornskjölum. Er á því
lítill vafi, að bæði það og önnur rit Gregoríusar í óbundnu máli hafa notið hinna
mestu vinsælda og tiltrúar í hvívetna, enda var höfundurinn sá kirkjufaðirinn. sem
mest afrekaði í þá átt að grundvalla hið almenna. kaþólska. heimsfélag kristinna