Morgunblaðið - 10.02.2001, Síða 31

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. FEBRÚAR 2001 31
KJALLARAR VATÍKANSINS
mun vera annað skáldverk franska
nóbelshöfundarins André Gide sem
þýtt er á íslensku en 1995 kom út
þýðing Sigurlaugar Bjarnadóttur á
skáldsögu hans Pastoralsymfóní-
unni. Gide (1869-1951) er kynntur
sem „svartur sauður“ frönsku borg-
arastéttarinnar í ágætum eftirmála
Gérard Lemarquis að þýðingu Þor-
varðar Helgasonar á Kjöllurum Vat-
íkansins. Hann var „virkur hommi“
[…] virkur í pólitík, hallur undir
kommúnisma […] og brennandi and-
stæðingur nýlendustefnunnar, segir
í eftirmálanum, og aflaði þetta hon-
um jafnt fylgismanna sem haturs-
manna í Frakklandi meðan hann
lifði.
Kjallarar Vatíkansins hefur und-
irtitilinn „dárasaga“ og í sögunni fer
Gide á miklum kostum í hárbeittri
ádeilu sinni á þjóna kaþólsku kirkj-
unnar jafnt sem skynsemishyggju-
menn innan frímúrarareglunnar
sem yfirleitt standa utan kirkju, eins
og þeir gerðu á tíma sögunnar sem
gerist á síðasta áratug 19. aldarinn-
ar. Sagan segir frá útsmognum
bragðarefum og blekkingameistur-
um sem telja auðtrúa fórnarlömbum
sínum úr röðum góðborgaranna trú
um að í gangi sé viðamikið samsæri
frímúrara sem rænt hafi páfanum og
sett lepp sinn í stól hans.
Í miðju frásagnarinnar eru svil-
arnir Aþímus Armand-Dubois, frí-
múrari og vísindamaður sem stund-
ar pyntingar á smádýrum í þágu
vísindanna og er hálflamaður vegna
gigtarsjúkdóms, og Júlíus de Bar-
aglioul, rithöfundur sem þráir að
vera tekinn inn í Akademíuna. Við
sögu koma einnig ýmsir meðlimir
fjölskyldna þeirra; eiginkonur; dæt-
ur; systir Júlíusar, Valentína de
Saint-Prix (sem lætur blekkjast til
að gefa mikið fé í herförina gegn
ræningjum páfans); hálfbróðir
þeirra, Lafcadíó og ýmsir kunningj-
ar hans úr lægri stéttum þjóðfélags-
ins: skækjan Caróla og hrappurinn
Prótos. Gide tekst á meistaralegan
hátt að draga upp mynd af ólíkum
persónuleikum með stuttum en hnit-
miðuðum lýsingum sem oft á tíðum
leiftra af háði. Margréti, eiginkonu
Júlíusar, er t.a.m. lýst á eftirfarandi
hátt: „Sál Margrétar er sniðin úr því
dásamlega efni sem guð gerir úr
píslarvotta sína. Hún veit það og
væntir þess að þjást. Því miður hef-
ur líf hennar til þessa ekki verið
henni þungbært. Þar sem hún hefur
gnægtir alls hefur hæfni hennar til
að bera byrðar orðið að leita útrásar
í smááreitni. Hún leitar eftir
árekstrum, sem valda smáóþægind-
um af minnsta tilefni.“ (24)
Einna kostulegust þó lýsingin á
vinunum Amadeusi Fleurissoire og
Gaston Blafaphas sem tengst hafa
vináttuböndum í barnæsku og virð-
ist vináttan helst byggð á því að báð-
um var stöðugt strítt og „fyrir hvorn
um sig var vináttan einasta skjólið,
vinin í tillitslausri eyðimörk lífsins.“
(89). Vinirnir tveir verða ástfangnir
af sömu stúlkunni, Arníku, sem eftir
miklar vangaveltur um hvort eftir-
nafna þeirra fari betur við nafn sitt
velur að giftast Amadeusi. Til þess
að sanna fyrir vini sínum að ástin
taki vináttu þeirra ekki fram „og til
þess að þurfa ekki að horfa upp á
Gaston þjást af afbrýði, lofaði hann
honum í nafni gæfu sinnar að neyta
aldrei hjúskaparréttar síns.“ (91).
Amadeus verður síðan fyrir ein-
feldni sína óvænt fórnarlamb þeirrar
fléttu sem drífur frásögnina áfram.
Í áðurnefndum eftirmála Gérard
Lemarquis segir að André Gide sé
viðurkenndur „sem brautryðjandi
ritverks í sköpun, þar sem fleiri
sögumenn syngja mismunandi radd-
ir og lesandinn sjálfur verður annað
hvort virkur eða lætur draga sig inn
í spéspeglasal.“ (207).
Kjallarar Vatíkansins er dæmi um
slíka margradda skáldsögu, flétta
verksins er fjölbreytileg og henni
vindur áfram í fimm köflum þar sem
sífellt bætast við ný sjónarhorn
ólíkra persóna á þann söguþráð sem
unnið er með. Frásögnin fer hægt af
stað en þegar á líður færist spenna í
textann eftir því sem atburðarásin
tekur sífellt óvæntari og ærsla-
fengnari stefnu. Söguhöfundurinn
gefur sig fram á nokkrum stöðum í
textanum og kemur með athuga-
semdir á borð við þessa: „En leynd-
ardómurinn sem ábótinn bjó sig
undir að trúa greifafrúnni fyrir sýn-
ist mér enn þann dag í dag vera of
kvíðvænlegur, of fráleitur til þess að
ég geti sagt frá því hér án meiri und-
irbúnings.“ (77).
Slíkar athugsemdir eru líka gott
dæmi um þann sýnileika sköpunar
sem Lemarquis getur um og vitnað
var í hér að ofan.
Þýðing Þorvarðar Helgasonar á
texta Gide er á vönduðu máli og virð-
ist mér hún vel unnin í alla staði.
Gaman væri ef Þorvarður héldi
verkinu áfram og þýddi fyrir ís-
lenska lesendur eitt athyglisverð-
asta skáldverk Gide, Peningafalsar-
ana, þar sem kveður við enn
nýstárlegri tón en áður í frásagn-
arhætti og margröddun.
BÓKMENNTIR
S k á l d s a g a
Höfundur: André Gide. Íslensk þýð-
ing: Þorvarður Helgason.
Ormstunga 2000, 208 bls.
KJALLARAR
VATÍKANSINS
Samsæri
í páfagarði
Soff ía Auður Birgisdótt ir
„Sainte Françoise Romaine“ var
málað árið 1657 og var í áratugi
talið hafa farið forgörðum uns það
fannst á flóamarkaði í Frakklandi
árið 1997. Verkið hefur nú verið
hreinsað og gert upp og því fund-
inn staður í sölum safnsins.
MARC Fumaroli, safnvörður við
Louvre safnið í París lýsir hér með
miklum tilþrifum sögu verksins á
myndinni. Verkið, heitir „Sainte
Françoise Romaine“ og er eftir 17.
aldar listamanninn Nicolas Pouss-
in.
Poussin finnst
AP