Morgunblaðið - 06.03.2001, Qupperneq 14

FRÉTTIR
14 ÞRIÐJUDAGUR 6. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
SAMBAND íslenskra sveitarfélaga
hefur óskað þess að gildistöku laga
um félagsþjónustu sveitarfélaga
verði frestað um eitt ár og taki
gildi 1. janúar 2003 en til stóð að
lögin tækju gildi um næstu áramót.
Félagsmálaráðherra flutti frum-
varp um málið á Alþingi síðastliðið
haust en um það eru skiptar skoð-
anir meðal umsagnaraðila. Frum-
varpið gerir ráð fyrir flutningi mál-
efna fatlaðra frá ríki til sveitar-
félaga. Að fjárhagslegu umfangi er
þessi tilflutningur tæplega helm-
ingi minni en þegar sveitarfélögin
tóku við grunnskólunum af ríkinu.
Þá fylgdu því tekjustofnar til sveit-
arfélaganna sem nema á núvirði
um 10,5 milljörðum kr. en rætt er
um að nýir tekjustofnar sveitar-
félaganna vegna yfirtöku á mál-
efnum fatlaðra verði á bilinu 4,2–
4,7 milljarðar kr.
Umræða um flutninginn hófst
upp úr 1990 og mörkuðu sveit-
arfélögin sér stefnu um þetta 1994.
Gert var ráð fyrir því að ný lög um
þetta tækju gildi 1999 en Reykja-
víkurborg bað þá um frest. Kostn-
aðarmatsnefnd félagsmálaráðu-
neytisins metur kostnaðinn af
þessari þjónustu 4,2 milljarða kr. á
ári en Samband íslenskra sveit-
arfélaga telur hann vera 4,7 millj-
arða kr. Öryrkjabandalagið er al-
farið á móti breytingunni og þar
óttast menn um hag sinna félaga
þegar farið verði að kostnaðar-
greina einstaklinga í litlum sam-
félögum úti á landi.
Vinnumálastofnun yfirtaki
vinnumarkaðsmál fatlaðra
Arnbjörg Sveinsdóttir, formað-
ur félagsmálanefndar, segir að
það felist í frumvarpinu að gild-
andi félagsþjónustulög og lög um
málefni fatlaðra verði samþætt.
Þrjú önnur frumvörp tengjast
flutningi málefna fatlaðra frá ríki
til sveitarfélaga, þ.e. frumvarp
um réttindagæslu fatlaðra, breyt-
ing á lögum um vinnumarkaðs-
aðgerðir, sem gerir m.a. ráð fyrir
að Vinnumálastofnun yfirtaki
vinnumarkaðsmál fatlaðra, þ.m.t.
verndaða vinnustaði, og frum-
varp um greiningar- og ráðgjaf-
arstöð ríkisins.
Laganefnd á vegum félags-
málaráðuneytis samdi frumvörp-
in. Kostnaðarmatsnefnd hefur
skilað sinni niðurstöðu og einnig
hafa landshlutanefndir á vegum
sveitarfélaganna verið að störf-
um.
Á fjórum stöðum á landinu hef-
ur þessi málaflokkur verið í
höndum sveitafélaga í tilrauna-
skyni um nokkurt skeið, þ.e.a.s. á
Akureyri, í Þingeyjarsýslum, á
Hornafirði og í Vestmannaeyjum.
Arnbjörg segir að reynslan af
þessu hafi verið góð og sýnt þyk-
ir að sveitarfélögin geti sinnt
þessu verkefni. Arnbjörg segir
að meginhryggurinn í frumvarpi
um félagsþjónustu sveitarfélaga
sé sá að sinna eigi öllum, jafnt
öldruðum, fötluðum og óháð kyni
og litarhætti. Fram að þessu
hafa fatlaðir fengið þjónustu að
hluta til hjá ríkinu og að hluta til
hjá sveitarfélögunum. Það sé því
verið að veita félagsþjónustu til
fatlaðra á tveimur stjórnsýslu-
stigum. Hún segir að flestir séu
því sammála að þetta verkefni
eigi að vera að fullu hjá sveitar-
félögunum og samkvæmt frum-
varpinu verða svæðisskrifstofurnar
átta, þar sem lagt er mat á þjón-
ustuþörf einstaklinga, lagðar niður.
„Menn hræðast hins vegar það
sem kallað er erfið tilvik, sem eru
einstaklingar sem þurfa mikla
þjónustu og eru mjög dýrir. Spurn-
ingin snýst ekki um það hvort veita
eigi þjónustuna heldur hvernig
menn fái fjármagn til þess. Hjá
sveitarfélögunum er mikil þekking
á ýmsum þáttum sem snýr að þess-
um einstaklingum en hjá svæðis-
skrifstofunum er önnur þekking
sem lýtur að allra erfiðustu ein-
staklingunum. Það er því mikill
kostur að samþættingunni svo fólk
þurfi ekki að leita til margra sér-
fræðinga til þess að fá úrskurð um
hvaða þjónustu það eigi að fá,“ seg-
ir Arnbjörg.
Gert ráð fyrir
kostnaðaraukningu
Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson, for-
maður Sambands íslenskra sveit-
arfélaga, segir að þessi mál hafi
verið meira eða minna til skoðunar
síðastliðin sex ár. Gerð hafi verið
mikil úttekt á öllum þáttum máls-
ins. Umfang þessa málaflokks sé á
bilinu 4,5–5 milljarðar. Vilhjálmur
segir að óskað hafi verið eftir frest-
un á gildistökunni til 1. janúar 2003
svo tími gæfist til að skoða þau ít-
arlegu gögn sem fyrir liggi í mál-
inu. „Við þurfum að skoða gaum-
gæfilega hvernig nýir tekjustofnar
eiga að berast til sveitarfélaga til
þess að sinna þessu verkefni og
hvernig þeim yrði útdeilt til sveit-
arfélaga sem hafa þetta verkefni
með höndum,“ segir Vilhjálmur.
Hann segir að gert sé ráð fyrir
kostnaðaraukningu við þennan
málaflokk vegna aukinnar þjón-
ustu. Í kostnaðarnefndinni var m.a.
fjallað um það hvernig fjármagni
yrði beint til sveitarfélaganna
tækju þau yfir þennan málaflokk.
Ein hugmyndin gengur út á það að
fjármagninu verði veitt í sameig-
inlegan sjóð og deilt úr honum til
þeirra sveitarfélaga sem sinna
þessari þjónustu í takt við þau
verkefni sem þau hafa með hönd-
um. Þess má geta að á bilinu 70–80
sveitarfélög hafa ekki haft þessi
verkefni á sinni hendi. Vilhjálmur
segir að það sé mat sveitarfélag-
anna að það vanti 500 milljónir kr.
inn í kostnaðarmatið. Hann gerir
ráð fyrir því að breytingar eigi eft-
ir að verða á frumvarpinu og segir
að sveitarstjórnarmenn séu ekki
fyllilega sáttir við frumvarpið eins
og það liggur fyrir. Betur þurfi að
skilgreina hverjar skyldur sveitar-
félaganna verði í þessum efnum.
Frumvarp um flutning á félagsþjónustu frá ríki til sveitarfélaga
Sveitarfélögin vilja
frestun til 2003
Þroskahjálp vill að þeir sem fötlunar sinnar vegna þekkja ekki rétt sinn geti kallað til persónulegan talsmann til
þess að leiðbeina sér í gegnum kerfið. Myndin er tekin af barni að leik í skammtímavistun í Álfalandi.
Flutt hefur verið á
Alþingi frumvarp um
flutning á félagsþjón-
ustu frá ríki til sveit-
arfélaga. Kostnaður
vegna þessarar þjón-
ustu er metinn á 4,2–4,7
milljarða kr. Guðjón
Guðmundsson kynnti
sér málið og afstöðu
hagsmunasamtaka.
LANDSSAMTÖKIN Þroskahjálp
eru hlynnt frumvarpinu en hafa
engu að síður gert athugasemdir
við það. Öryrkjabandalag Íslands
og Sólheimar leggjast hins vegar
alfarið gegn frumvarpinu. ÖBÍ kýs
að málaflokkurinn verði áfram
undir handarjaðri ríkisins en Sól-
heimar kjósa að félög og samtök
taki við málaflokknum.
Halldór Gunnarsson, formaður
Landssamtakanna Þroskahjálpar,
segir samtökin hafa haft flutning á
félagsþjónustu við fatlaða frá ríki
til sveitarfélaga á stefnuskrá sinni
frá því 1992. Engu að síður geri
þau nokkrar athugasemdir við fyr-
irliggjandi frumvarp. Þau vilja að
íhlutunarréttur þeirra og Ör-
yrkjabandalags Íslands verði
tryggður í nýju lögunum eins og
hann er í núgildandi lögum um
málefni fatlaðra. Einnig eru gerð-
ar athugasemdir við fyrirvara-
lausa gjaldtöku og þau eru ósátt
við að markmiðsgrein laganna um
málefni fatlaðra er felld út í frum-
varpinu, en hún hafi m.a. verið
notuð í rökstuðningi varðandi
dómsmál sem hafa unnist. Sam-
tökin leggja til að greinin verði
sett inn í nýtt réttindagæslu-
frumvarp. „Kostirnir við tilflutn-
inginn verða þeir að þá njóta fatl-
aðir og ófatlaðir félagsþjónustu frá
sama stað og er það í samræmi við
stefnu samtakanna um blöndun
fatlaðra og ófatlaðra. Þetta ein-
faldar auk þess alla þjónustu. Nú
fá fatlaðir ákveðna þætti í gegnum
svæðisskrifstofur, t.d. stuðnings-
fjölskyldur eða frekari liðveislu.
Aðra þætti fá þeir frá félagsþjón-
ustunni, t.d. liðveislu eða heim-
ilishjálp. Það geta því komið 3–4
manneskjur inn á heimili hins fatl-
aða. Nú er hægt að steypa þessu
saman í eitt þannig að þjónustan
verður mun einfaldari. Það verður
jafnframt styttra að sækja þjón-
ustuna og við teljum það af hinu
góða. Nándin þýðir það að vanda-
málið er persónulegt en ekki strik
í súluriti. Einnig auðveldar það
uppbyggingu heildstæðrar þjón-
ustu fyrir hvern og einn þegar
verkefnið er á sömu hendi en sveit-
arfélögin sjá nú þegar fötluðum
fyrir akstri, námi og íþrótta- og
tómstundastarfi,“ segir Halldór.
Samtökin telja að ekki sé gengið
nægilega langt í réttindagæslu-
frumvarpinu þar sem gert er ráð
fyrir einum réttindagæslumanni
yfir landinu öllu og einum trún-
aðarmanni á hverju svæði. Sam-
tökin vilja að þeir sem fötlunar
sinnar vegna þekkja ekki rétt sinn
eða hvert þeir eiga að sækja hann,
geti kallað til persónulegan tals-
mann sem hagsmunasamtökin út-
vegi til þess að leiðbeina sér í
gegnum kerfið.
Leggjast gegn
frumvarpinu
Öryrkjabandalag Íslands og
Vistheimilið Sólheimar hafa lagst
gegn frumvarpinu. Öryrkjabanda-
lagið vill að málaflokkurinn verði
áfram í höndum ríkisins en Sól-
heimar vilja að verkefnið flytjist til
félaga og samtaka en ekki sveit-
arfélaga. Í umsögn Öryrkjabanda-
lagsins segir að miklar efasemdir
séu uppi um réttmæti þess að flytja
málefni fatlaðra frá ríki til sveit-
arfélaga. ÖBÍ hvetur stjórnvöld til
að falla frá frumvarpinu þótt í því
og fylgifrumvörpum þess sé margt
jákvætt sem með góðum vilja megi
fella að gildandi lögum um málefni
fatlaðra og tengdum lögum. Í um-
sögninni segir að margvíslegar
hættur, þversagnir og vandamál
séu innbyggð í lýðræðið sem boð-
berar þess að færa flestalla mála-
flokka til smærri stjórnsýsluein-
inga, vanmeti. Sú hætta sé
augljósust að meirihlutinn misbeiti
valdinu í sína þágu og taki ekki
nægt tillit til minnihlutans, að ekki
sé talað um þegar ákvörðun varð-
ar heill og hamingju jafn lítils
minnihluta og þeirra sem fatlaðir
eru. Vikið er að því að návígi í hin-
um fámennari samfélögum geti oft
orðið kalt og grimmt.
„Staðreynd er að á þeim stöðum
þar sem dugnaður og starfsorka
eru talin æðst og mest allra mann-
legra dyggða líður okkar fólk oft
hreinar sálarkvalir, jafnvel gagn-
vart sínum eigin ættingjum og
venslafólki. Kenningar okkar um
„nærsamfélag“ og „nærþjónustu“
eru gjarnan til þess eins fallnar að
vekja þessum félögum okkar hroll
sem snúist getur upp í hreina mar-
tröð ef sú hugmynd gengur eftir
að vega og meta hvern þeirra í
krónum og aurum svo sveitung-
arnir viti nú örugglega hvað
„ómaginn“ kostar,“ segir m.a. í
umsögninni.
Guðmundur Ármann Pétursson
hjá Sólheimum segir frumvarpið
ganga þvert á ríkjandi stefnu um
málefni fatlaðra í veröldinni að því
leyti að það gefi fötluðum ekki val-
kost um hvar þeir kaupi sína þjón-
ustu.
Það gangi einnig gegn ríkjandi
stefnu að heimila sveitarfélögum
að semja við félög og sjálfseign-
arstofnanir um þjónustu við fatl-
aða fyrir hönd viðkomandi sveit-
arfélags því þar með eru félög og
samtök orðin undirverktakar
sveitarfélaga og misræmi getur
orðið frá einu sveitarfélagi til ann-
ars. Sjálfseignarstofnanir og félög
sitji því ekki við sama borð og
sveitarfélögin. Guðmundur Ár-
mann kveðst hlynntur því að ríkið
annist ekki sjálft þjónustu við fatl-
aða en segir forsendurnar í frum-
varpinu rangar. „Ein meginfor-
sendan fyrir þessu frumvarpi er
sögð svokölluð „nærþjónusta og
samþætting“. Fyrir því er löng
reynsla erlendis að nærþjónusta er
hvað best þar sem félög og samtök
annast þessa þjónustu, en ekki
sveitarfélög. Rökin fyrir breyting-
unni hér eru því nokkuð brosleg.
Ef litið er til þeirra þjóða þar
sem þjónusta þykir hvað best,
njóta 9 af hverjum 10 þjónustu
félaga og sjálfseignarstofnana en
ekki sveitarfélaga. Það eitt ætti að
vera nægjanlegt umhugsunarefni,“
segir Guðmundur Ármann.
ÖBÍ og Sólheimar leggj-
ast gegn frumvarpinu