Morgunblaðið - 06.03.2001, Side 42

42 ÞRIÐJUDAGUR 6. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
STUÐNINGUR VIÐ ÞJÓÐMINJASAFNIÐ
FYRSTU SKREF Í ÁTT
TIL VETNISSAMFÉLAGS
Í samstarfi ýmissa íslenzkra aðilaog öflugra alþjóðlegra fyrir-tækja, þar á meðal Daimler-
Chrysler, Norsk Hydro og Shell
Hydrogen, hefur um nokkurt skeið
verið unnið að því að kanna möguleika
á að gera Ísland að fyrsta vetnissam-
félagi heims. Það þýddi að Ísland yrði
þjóðfélag þar sem vetni, sem fram-
leitt er úr vatni með endurnýjanlegri
orku, yrði notað til að knýja farartæki
í stað jarðefnaeldsneytis á borð við
benzín og olíu. Þannig gæti Ísland
jafnvel orðið sjálfu sér nægt um orku
– nú þegar vega endurnýjanlegir
orkugjafar á borð við jarðhita og raf-
magn mun þyngra í orkunotkun hér
en víðast í iðnríkjunum – og þar með
óháð olíu. Því fylgja ýmsir kostir,
bæði fyrir umhverfi og efnahag. Við-
skiptahalli myndi minnka og íslenzka
hagkerfið yrði óháð sveiflum í olíu-
verði. Ekki skiptir minna máli að
notkun vetnis í vélum bíla og skipa
myndi orsaka miklu minni mengun en
verður til í dag vegna brennslu olíu og
benzíns. Þannig myndi útbreiðsla
vetnisvéla draga stórlega úr út-
blæstri gróðurhúsalofttegunda hér á
landi. Aukinheldur eru vetnisvélar
því sem næst hljóðlausar og myndu
draga verulega úr hávaðamengun. Þá
gæti sú tækniþekking, sem hér verð-
ur til við uppbyggingu vetnissam-
félags, orðið útflutningsvara og jafn-
vel gæti komið til vetnisútflutnings.
Tvær nýlegar fréttir benda til að
við séum nú að stíga fyrstu skrefin í
átt til vetnissamfélags. Annars vegar
var í síðustu viku hleypt af stokkun-
um tilraunaverkefninu Ectos, sem
felur í sér að reknir verða þrír vetn-
isknúnir strætisvagnar í Reykjavík,
byggð vetnisáfyllingarstöð í borginni
og gerðar tilraunir með vetnisknúna
bíla og skip. Evrópusambandið styrk-
ir verkefnið um 225 milljónir króna og
hefur sambandið aldrei áður styrkt
íslenzkt rannsóknar- og tilraunaverk-
efni með svo hárri upphæð. Hins veg-
ar var um helgina greint frá því að
bandaríska fyrirtækið DCH Techno-
logy hefði samið við Skeljung hf. um
að fyrirtækið annaðist könnun á
markaði fyrir litla efnarafala, knúna
vetni. Bæði þessi verkefni tengjast
áformum Íslenzkrar nýorku um að
stuðla að almennri notkun vetnis á Ís-
landi. Þá eru þeir í samræmi við þá
stefnu ríkisstjórnarinnar að draga úr
notkun jarðefnaeldsneytis.
Ljóst er að vetnistæknin er ennþá
dýr, eins og öll tækni sem er á þróun-
ar- og tilraunastigi. Beri þær tilraun-
ir, sem nú eru að hefjast, góðan ár-
angur færist sá möguleiki hins vegar
nær að hægt verði að taka hana til
daglegra nota – að almenningur geti
keypt sér vetnisknúna bíla eða notað
efnarafala til að hlaða farsímana sína.
Talsmenn vetnissamfélags á Íslandi
telja að það geti orðið að raunveru-
leika á árabilinu 2030–2040.
Miklir möguleikar geta falizt í nýt-
ingu vetnistækninnar. Þó ber að
hyggja að hugsanlegum neikvæðum
afleiðingum hennar. Til dæmis má
spyrja hvort Íslendingar myndu
sætta sig við að framleiðsla vetnis til
útflutnings yrði svo mikil, að hún kall-
aði á byggingu nýrra stórvirkjana.
Líklega dettur þó fáum í hug að leysa
umhverfisvanda með því að búa til
nýjan.
Síðastliðinn föstudag var undirrit-aður samstarfssamningur til
þriggja ára milli Þjóðminjasafns Ís-
lands og Landsvirkjunar. Samning-
urinn er metinn á um 50 milljónir
króna en með honum gerist Lands-
virkjun svonefndur bakhjarl Þjóð-
minjasafnsins bæði með stuðningi
við einstök verkefni og markaðssetn-
ingu í því skyni að efla starfsemi
safnsins þannig að ímynd beggja
njóti góðs af. Af þessum samningi má
ráða að fyrirtæki eru í vaxandi mæli
farin að nýta sér þau tækifæri sem
gefast með samstarfi við menningu
og listir í því skyni að byggja upp já-
kvæða ímynd í þjóðfélaginu og er það
vel. Þannig virðast forráðamenn fyr-
irtækja hafa áttað sig á því að menn-
ingarleg ímynd er eftirsóknarverð
auk þess sem stuðningur þeirra við
menninguna hefur ótvírætt gildi fyr-
ir samfélagið í heild. Samningur á
borð við þennan hefur því marg-
þætta þýðingu, en hann er líklega sá
stærsti sem fyrirtæki hefur gert við
menningarstofnun hér á landi.
Þjóðminjasafn Íslands stendur á
tímamótum um þessar mundir þar
sem miklar framkvæmdir hafa staðið
yfir á húsnæði safnsins við Suður-
götu, en húsið er nú nánast fokhelt.
Framundan er því þýðingarmikið
tímabil uppbyggingar og áríðandi að
safninu takist að skapa sér nútíma-
lega ímynd og kynna starfsemi sína
og þær þjóðminjar sem þar eru varð-
veittar. Með því fé sem samningur-
inn tryggir verður m.a. staðið að
kynningu og kostun á nýrri grunn-
sýningu safnsins sem opnuð verður í
árslok 2002. Einnig felst í samningn-
um að kallaður verður saman hópur
valinna forystumanna atvinnulífsins
sem eru reiðubúnir til að gerast
verndarar Þjóðminjasafns Íslands
og þjóðminjavörslunnar. Slíkur hóp-
ur hlýtur að vera safninu mikilvægur
bakhjarl þegar að því kemur að móta
nýjar áherslur í takti við samtímann
í endurnýjuðum húsakynnum. Hér
er því um að ræða athyglisvert for-
dæmi til að byggja á í samþættingu
íslensks atvinnu- og menningarlífs,
en erlendis er algengt að menning-
arstofnanir eigi sér slíka verndara úr
atvinnulífinu. Með þessum hætti
gefst atvinnulífinu tækifæri til að
veita þeirri þekkingu sem það býr yf-
ir, t.d. á sviði markaðssetningar,
rekstrar og stjórnunar, inn í menn-
ingarstofnanir og þiggja í staðinn þá
skapandi þekkingu sem menningar-
lífið býr yfir og tengist arfleifð og
sjálfsmynd hvers samfélags.
Þjóðminjasafnið gegnir afar mik-
ilvægu hlutverki í samfélagi okkar
þar sem mörg verkefni blasa við á
sviði fornleifarannsókna hér á landi
þrátt fyrir ötult starf um áratuga
skeið. Það er því ánægjulegt þegar
nýjar leiðir opnast til að styrkja inn-
viði slíkrar starfsemi og auka veg
hennar í samfélaginu.
Á KYNNINGUNNI getanemendur, sem hafaáhuga á að fara í meist-ara-, doktors- eða viðbót-
arnám við Háskóla Íslands, kynnt
sér hvernig slíku námi er háttað á
um það bil 50 námsleiðum við skól-
ann. Boðið er upp á þessar náms-
leiðir í öllum deildum skólans og öll-
um grunnnámsgreinum að því
undanskildu að doktorsnám er ekki
í boði í hjúkrunardeild.
„Það er mjög löng hefð fyrir námi
til meistaraprófs eða sambærilegu í
heimspekideild,“ segir Halldór
Jónsson, framkvæmdastjóri rann-
sóknasviðs Háskóla Íslands. „Ég
held að fyrsti einstaklingurinn með
meistarapróf hafi útskrifast úr
heimspekideild árið 1923.“ Hann
segir framhaldsnámið hafa tekið
verulega við sér árið 1993 með til-
komu Rannsóknanámssjóðs sem
rekinn er af Rannsóknarráði Ís-
lands og hefur orðið tíföldun á
fjölda nýskráðra og brautskráðra
stúdenta í framhaldsnámi við skól-
ann síðan. „Árið 1993 voru um 50
nemendur skráðir í framhaldsnám
en núna eru þeir um það bil 500. Þá
voru brautskráðir framhaldsnemar
um tíu talsins en voru núna í kring
um 100. Og í framtíðinni gerum við
ráð fyrir jafnvel hraðari vexti því
við verðum vör við mjög mikinn
áhuga. Það er stefnt að því að fjölga
námsleiðum enn frekar og í okkar
áætlun er gert ráð fyrir að árið 2005
verði nemendur í framhaldsnámi
þúsund talsins,“ segir Halldór sem
telur fjölbreytt framboð náms vera
eitt af lykileinkennum góðs háskóla.
Þjóðfélagið hagnast
Í flestum tilfellum er meistara-
nám við Háskólann 60 einingar eða
tvö ár en getur þó í einstaka til-
fellum verið 45 einingar. Halldór
segir það þó uppbyggt á mismun-
andi hátt. „Sumstaðar er ekki mik-
ið framboð af námskeiðum. Í þeim
tilfellum erum við í tengslum við
erlenda háskóla eða bjóðum upp á
svokölluð lesnámskeið sem eru
sérsniðin námskeið fyrir nemand-
ann í samstarfi við leiðbeinanda –
eins konar sjálfsnám. Þetta er ekki
óalgengt út í heimi í meistara- og
doktorsnámi en ekki má taka nema
tiltekinn fjölda eininga í slíkum
námskeiðum,“ segir Halldór
Að hans mati er hið aukna fram-
boð á framhaldsnámi hérlendis
gríðarlega mikilvægt, ekki bara
fyrir þá námsmenn sem eiga ekki
heimangengt heldur ekki síður fyr-
ir háskólann sjálfan. „Þetta er ein-
faldasta og áhrifaríkasta aðferðin
við að efla rannsóknir við háskóla.
Nemendur taka verkefni þar sem
sérstaklega er verið að fást við sér-
íslensk vandamál og ekk
verið tekið á hingað til.“
segir Halldór þjóðfélagið
hagnast á náminu því kra
aukna menntun verður síf
værari í atvinnulífinu. „
gömul goðsögn að við séum
mennta fólk og ég held að
séu búnir að átta sig á því
hann og telur það ekki sp
að Háskólinn verði að sinn
eftirspurn sem er eftir nám
Rannsóknarsamning
í burðarliðnum
Þrátt fyrir að námsfram
aukist til muna á síðustu ár
ir Halldór að Háskólinn h
fengið sérstaka fjárveiting
framhaldsnámi nema að m
leyti. „Hins vegar erum v
kennslusamning við menn
ráðuneytið sem segir til u
veitingar á grundvelli svok
þreyttra námseininga. Ef
situr námskeið og fer í pró
kallað að þreyja einingu ó
hvort hann nær prófinu e
Hver slík þreytt eining skil
skólanum ákveðinni fjárv
sem við höfum fengið fyrir
eru í framhaldsnámi á sam
og fyrir grunnnámsstúdent
Á hinn bóginn er meist
miklu dýrara en grunnnám
staklega þegar verið er að v
lokaverkefninu og rannsókn
þess verður stærri. Grun
byggist meira á hag
fjöldans sem við njótum
Mikil ásókn stúdenta í framhaldsmenntun
Fjöldi nemenda hefu
tífaldast á sjö árum
Næstkomandi fimmtudag stendur
Háskóli Íslands fyrir kynningu á meist-
ara-, doktors- og viðbótarnámi við skól-
ann. Bergþóra Njála Guðmundsdóttir
ræddi við skipuleggjendur námsins,
kennara og nemendur og komst að því
að fjölbreytni í framhaldsnámi við Há-
skólann hefur aukist verulega síðustu ár.
UMHVERFISFRÆÐI er meðal
þeirra greina sem nýlega var farið
að bjóða á meistarastigi við Há-
skóla Íslands en það hóf göngu sína
árið 1999. Auður H. Ingólfsdóttir er
verkefnastjóri á Umhverfisstofn-
unun háskólans og Ragnhildur H.
Jónsdóttir er í meistaranámi í fag-
inu.
Þær segja umhverfisfræði vera
þverfaglegt nám sem taki á við-
fangsefnum sem blasa við í um-
hverfisfræðum og tekur til alls sem
lýtur að umhverfi allt frá mengun
og náttúruvernd að nýtingu auð-
linda og skipulagningu umhverfis-
ins. Enda koma nemendurnir úr
mismunandi greinum.
„Við erum í raun að nýta þær
fræðigreinar og þekkingu sem fyrir
er til að takast á við mál sem tengj-
ast umhverfinu,“ segir Auður.
„Þessvegna hefur þessi þverfaglegi
vinkill verið valinn. Nemendur taka
námskeið í öllu mögulegu, allt frá
hagfræði að líffræði og eru svo að
reyna að tengja þetta saman miðað
við viðfangsefnið.“
Þær eru ekki í vafa um mikilvægi
þess að þetta nám sé í boði hérna
heima. „Við erum að takast á við sér-
íslensk vandamál og séríslenskar að-
stæður,“ segir Ragnhildur. „Til
dæmis búum við við lagaumhverfi
sem er sett hér á landi. Svo höfum við
annars konar vandamál og atriði sem
þarf að taka tillit en annars staðar.
Það er svo mikið af þessu sem er
bundið við hvert og eitt svæði.“
Ragnhildur segir það líka hafa
skipt máli fyrir sig persónulega að
námið var á Íslandi þar sem hennar
aðstæður gera henni erfitt um vik að
fara til útlanda til lengri tíma.
Auður bendir þó á að hægt sé að
taka hluta námsins erlendis, til dæm-
is eitt misseri. Hins vegar séu margir
nemendanna í umhverfisfræðinni
sem eru búnir að vera á vinnumark-
aðinum í nokkur ár eftir grunnnámið
og því nokkuð eldri en ge
gerist í framhaldsnámi. „
að þetta nám höfði svo
fólks sem hefur verið úti á
markaðinum og sér þörfi
skoða hlutina í víðu samh
Að sögn Ragnhildar h
sem stundað hafa þetta n
lendis orðið varir við að
fjallað um aðra hluti en
viðkemur íslensku um
„Það er annað lífríki og
konar loftmengun hérna
ars staðar, þó ekki s
lengra en til Norðurlanda
Til dæmis var ein sem
Noregi að býsnast yfir þ
oft henni leiddist að hlust
irlestra og umræður um
skóga og elgi. Þetta er
bæri sem eru ekki hérn
ekki hægt að yfirfæra hin
Það er þó ekki síst
samfélag og íslenskt u
sem haganst á slíku ná
Séríslenskar aðstæð
ur í umhverfismálum
HALLDÓRA Tómasdóttir, kynn-
ingarfulltrúi Háskólans, segir að
nú sé í fyrsta sinn staðið sér-
staklega fyrir kynningu á fram-
haldsnámi við skólann en áður
hafi þetta nám verið kynnt sam-
hliða kynningu á grunnnámi.
„Á kynningunni verður fram-
haldsnámið kynnt auk þess sem
þar verður fulltrúi frá Al-
þjóðaskrifstofu Háskólans. Við
viljum þannig leggja áherslu á að
ákveðinn hluti af framhaldsnám-
inu sé stundaður erlendis. Í sum-
um námsgreinum er þetta hluti af
meistara- og framhaldsnámi, sum-
ir eru t.d. sex mánuði við erlenda
háskóla, aðrir taka eitt námskeið
svo eitthvað sé nefnt. Þetta hefur
aukist mjög mikið vegna tvíhliða
samninga sem háskólinn hefur
gert við ýmsa háskóla erlendis
auk þess sem nemendur ný
aðra möguleika á borð við
asmus- og Sókratesstyrkin
verða fulltrúar frá Samban
lenskra námsmanna erlend
Lánasjóðnum á kynningun
Halldóra segir að með k
unni sé ekki síður verið að
að ná til fyrrverandi neme
skólans og í þeim tilgangi h
bréf verið sent til um 3.000
verandi nemenda skólans.
fólk var kannski í námi fyr
árum og í mörgum tilfellum
ekki boðið upp á meistaran
þeim námsbrautum sem þa
skrifaðist frá. En það hefu
margt breyst á allra síðust
um.“
Kynningin fer fram í hát
Háskólans og stendur yfir
klukkan 16–19.
Fjölþætt kynning