Morgunblaðið - 05.05.2001, Blaðsíða 44

UMRÆÐAN
44 LAUGARDAGUR 5. MAÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Nýttu
tímann vel!
Nýsköpun 2001 er nú á fullri ferð og enn er nægur tími fyrir þau sem láta
ekkert stoppa sig!
Þú hefur tíma til 31. maí til að skila okkur viðskiptaáætlun eða
hugmyndalýsingu (Evrópukeppnin).
Það eru ekki bara peningaverðlaun í boði, heldur fá allir, sem senda
fullnægjandi viðskiptaáætlun, vandaða umsögn sérfræðinga. Einnig verða valdir
fulltrúar Íslands í sérstaka Evrópukeppni um viðskiptahugmyndir.
Skráðu þig núna, það er án skuldbindinga!
Skilafrestur er til 31. maí nk.
Nánari upplýsingar fást í síma 510 1800
og á www.spar.is/n2001.
Fyrirspurnir með tölvupósti sendist á nyskopun@spar.is
Dagskrá á vegum Samtaka
herstöðvaandstæðinga
í Íslensku óperunni
mánudagskvöld kl: 21
HERNÁM Í HÁLFA ÖLD Í
Sóleyjarkvæði
Vox Feminae
Bubbi Morthens
XXX Rottweilerhundar
og fleira
Í MORGUNBLAÐINU 18. apríl
sl. er ágæt grein eftir Gunnlaug B.
Ólafsson þar sem bent er á oftúlk-
anir, einfaldanir og ókrökstuddar
alhæfingar í fréttum
fjölmiðla af rannsókn-
um í erfðavísindum.
Þessi grein varð
kveikja að ritstjórnar-
grein í blaðinu 21. apr-
íl þar sem segir m.a.
að fjölmiðlar hafi
stundum ekki faglegar
forsendur til að meta
vísindaniðurstöður og
að þeir mættu leita
oftar þekkingar og
viðbragða vísinda-
manna við fullyrðing-
um um stöðu vísinda.
Ofangreind umræða
er tímabær. Ég vil
nefna annað dæmi um
óvönduð skrif um vís-
indi í þeim tilgangi að draga úr lík-
um að slíkt tíðkist í hérlendum fjöl-
miðlum. Hér á ég við grein Gríms
Atlasonar í Morgunblaðinu 1. apríl,
byggða á samtali við Árna Krist-
jánsson doktorsnema í skynjunar-
sálarfræði.
Ég ætla að andmæla órökstudd-
um fullyrðingum og rangfærslum í
grein Gríms um þá vísindagrein
sem hérlendis er ýmist nefnd at-
ferlisfræði, atferlisgreining eða at-
ferlissálfræði. Höfuðviðfangsefni
atferlisfræði er hegðun lífvera,
samspil þeirra við umhverfið og
gagnvirk mótunaráhrif.
Árni segir í 1. lagi að B.F. Skinn-
er, sem var frumkvöðull atferlis-
stefnunnar, sé dauður vegna þess
að „hann flaskaði á því lykilatriði að
sama áreitið hefur ekki alltaf sömu
áhrif eða svörun, það
fer eftir túlkuninni“.
Þetta er rangt að
því leyti að tilrauna-
niðurstöður atferlis-
fræðinga sýna einmitt
að sama áreitið hefur
ekki alltaf sömu áhrif
á lífveruna og vísast
hér til umfjöllunar um
greinireiti í bókum um
atferlisfræði. En at-
ferlisfræðingar forðast
hins vegar að túlka
mikið til að skýra
samband áreita og
hegðunar og skilur þar
á milli þeirra og fólks
sem hallt er undir ým-
iskonar hughyggju.
Í 2. lagi eru staðreyndavillur í
greininni. Nafn B.F. Skinners er
rangt stafsett og dánarár hans er
rangt skráð. Hann hét Burrhus
Frederic Skinner, 1904-1990.
Í 3. lagi segir Árni, og virðist
vera að dæma atferlisfræði, að alls
ekki sé hægt að skýra hegðun ein-
göngu út frá utanaðkomandi áreit-
um og lærðum viðbrögðum og að
allar slíkar tilraunir séu dæmdar til
að mistakast.
Þetta er hvorki dómur yfir atferl-
isfræði né ný sannindi og atferl-
isfræðingar eru sammála þessu.
Augljóslega hafa innri áreiti, eins
og verkir, áhrif á hegðun okkar og
áhrif erfða eru líka tvímælalaus.
Í 4. lagi segir Árni að kenning
Skinners sé á undanhaldi og svo
hafi verið lengi.
Þetta er rangt að tvennu leyti.
Fyrst ber að nefna að kenning í
hefðbundinni merkingu er safn
hugsmíða (hypothetical constructs)
sem rökstuddar eru með beinum
jafnt sem óbeinum mælingum. Slík
kenning verður til þegar grunn-
setningar eru látnar mynda ákveðið
kerfi. Tilvist þeirra er síðan prófuð
með svokallaðri afleiðslu, það er
rannsóknum þar sem leitað er eftir
tilvikum sem styðja grunnsetning-
arnar. Afleiðsluaðferðin er algeng
rannsóknaraðferð, t.d. í félagsvís-
indum.
Hins vegar snýst atferlisfræðin
um að greina, mæla, stjórna breyt-
um og spá fyrir um atferli lífvera og
skoða flókið samspil hegðunar og
umhverfis með beinum mælingum
og án tilvísana í hugsmíðar. Rann-
sóknaraðferð hennar byggist á að-
leiðslu þar sem gögnum er safnað
og leitað er að samböndum sem
leiða í ljós reglur og lögmál.
Þúsundir tilrauna hafa sýnt fram
á réttmæti höfuðhugtaka atferlis-
fræði og áreiðanlegar mæliaðferðir
hennar. Rannsóknirnar hafa leitt af
sér námslögmál sem eru hagnýtt
um heim allan og við fjölbreyttar
aðstæður.
Önnur rök gegn meintu undan-
haldi atferlisfræðinnar er sú stað-
reynd að atferlisfræði er sterk og
vaxandi vísindagrein sem hefur í
áratugi reynst árangursrík við að
bæta hag manna og málleysingja.
Skoðum nokkur dæmi um það.
Atferlisfræði hefur getið af sér
margar árangursríkar aðferðir í
kennslu og námsefnisgerð með
þeim afleiðingum að börn á öllum
getustigum læra meira á skemmri
tíma en ella. Glæsileg dæmi um það
má finna á heimasíðu Morningside
grunnskólans í Seattle; www.morn-
ingsideinfo.com/.
Atferlisfræðin hefur reynst ár-
angursrík við að bæta uppeldisskil-
yrði barna og kennt forráðamönn-
um þeirra að laða fram þætti eins
og jákvæðni, stillingu og ákveðni og
draga úr frekju, neikvæðni, leti og
árásargirni.
Hér má nefna að þing Flórída-
fylkis samþykkti nýlega að veita
mikið fé til að ráða atferlisfræðinga
til að sinna barnaverndarmálum
vegna gagnlegra aðferða þeirra.
Atferlisfræði hefur reynst heilla-
drjúg á sviði fatlana. Fjölmörg
dæmi eru um fólk sem vistaðist á
stofnunum vegna hegðunar sinnar,
en býr nú sjálfstætt í kjölfar atferl-
ismeðferðar sem kenndi því að
standa á eigin fótum.
Notkun atferlismeðferðar til að
draga úr einkennum einhverfu lofar
góðu.
Hér má nefna að heilbrigðisráðu-
neyti New Yorkfylkis mælir sér-
staklega með atferlismeðferð við al-
varlegum þroskaröskunum eins og
einhverfu.
Atferlisfræðingar hafa þróað að-
ferðir sem geta dregið verulega úr
einkennum geðraskana eins og
þunglyndis, ofvirkni, fælni, kvíða,
áráttu og þráhyggju.
Gagnsemi atferlisfræði við að
draga úr slysum og afbrotum, auka
árangur íþróttafólks, bæta um-
gengni við náttúruna, greina áhrif
lyfja á hegðunog temja dýr er vel
þekkt.
Kynnast má nánar rannsóknum
atferlisfræðinnar á www.en-
vmed.rochester.edu/wwwrap/be-
havior/jaba.
Í stjórnsýslu og rekstri hefur at-
ferlisfræði leitt af sér nútímaað-
ferðir við stefnumótun og stjórnun
undir heitunum afkasta-, árangurs-
eða frammistöðustjórnun.
Fjöldi háskóla í öllum heimsálf-
um býður nám í atferlisfræði, allt
frá nokkrum námskeiðum til meist-
ara- og doktorsnáms. Alþjóðleg
samtök atferlisfræðinga eru með
rúmlega 2.500 félagsmenn í öllum
heimsálfum. Þau voru stofnuð 1974
og halda árlega ráðstefnu sem sl. ár
sóttu rúmlega 2.000 manns. Heima-
síða samtakanna er www.wmich.-
edu/aba.
Atferlisfræði vex stöðugt fiskur
um hrygg á Íslandi því að reynslan
kennir fólki að aðferðir hennar eru
gagnlegar.
Nokkrir Íslendingar eru í fram-
haldsnámi í atferlisfræði og þeir
sem hafa lokið slíku námi eru eft-
irsóttir starfskraftar hérlendis sem
erlendis.
Af ofangreindu má ráða að full-
yrðingar um undanhald eða dauða
atferlisfræðinnar í samfélagi vís-
indanna eru öfugmæli og eiga við
engin rök að styðjast.
Sterk og vaxandi
vísindagrein
Ragnar S.
Ragnarsson
Atferlisfræði
Atferlisfræði er sterk og
vaxandi vísindagrein,
segir Ragnar S. Ragn-
arsson, sem hefur í ára-
tugi reynst árangursrík
við að bæta hag manna
og málleysingja.
Höfundur er atferlissálfræðingur
á Selfossi.
Eru vandamál á toppnum?
Ofnæmi, flasa, exem, psoriasis, feitur eða þurr hársvörður?
ÚTSÖLUSTAÐIR: HEILSUVÖRUVERSLANIR OG APÓTEK UM ALLT LAND.
HÁRVÖRUR LEYSA VANDANN
OG ÞÚ BLÓMSTRAR.