Morgunblaðið - 19.05.2001, Blaðsíða 36

36 LAUGARDAGUR 19. MAÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
LENGI hafa menn velt vöngum yfir því hvern-
ig skýra megi þá staðreynd að dánarmein
inúíta á Grænlandi er mjög sjaldan hjarta- og
æðasjúkdómar. Þetta hefur komið vísinda-
mönnum á óvart í ljósi þess hve fæði ínúíta er
jafnan fituríkt. Sú skýring hefur verið sett
fram að fæða inúíta innihaldi gagnlega fitu, t.d.
úr feitum fiski. Rannsóknir hafa leitt í ljós að
inúítar eru með um 20 sinnum hærra hlutfall af
fiskfitusýrum í blóðinu en Evrópubúar al-
mennt. Samt mun dánartíðni af völdum hjarta-
og æðasjúkdóma tíu sinnum lægri hjá inúítum.
Þetta kemur m.a. fram í bókinni Fiskolja
och Hälsa eftir sænska vísindamanninn Tom
Saldeen. Hann hefur verið prófessor við Há-
skólann í Lundi frá árinu 1968 og er yfirmaður
Stofnunar um réttarlæknisfræði þar. Hann
hefur að auki verið gistiprófessor við hjarta-
deild Flórídaháskóla og við Harvard-háskóla í
Bandaríkjunum.
Tom Saldeen hefur um langt árabil rann-
sakað tengsl fiskolíu og heilsu er telur sig hafa
sýnt fram á að þau séu jákvæð. Feitur fiskur,
svo sem lax, makríll og síld, inniheldur fjöl-
ómettaðar fitusýrur sem nefnast omega-3 fitu-
sýrur. Líkaminn getur ekki myndað þessar
fitusýrur heldur verður að fá þær úr fæðunni.
Svif og þörungar hafsins mynda omega-3 fitu-
sýrur sem setjast að í fitu fiska og annarra
sjávardýra.
Í bók Saldeens kemur fram að fiskolía getur
verið náttúruleg eða efnabreytt, stöðug eða
óstöðug. Náttúruleg fiskolía inniheldur aldrei
meira en 38% af omega-3 fitusýrum. Ef fisk-
olía hefur hærra hlutfall en 38% af omega-3
fitusýrum hefur henni verið breytt með efna-
fræðilegum aðferðum.
Vinnsla náttúrulegrar fiskolíu fer þannig
fram að fiskurinn er soðinn til að ná olíunni úr
fiskholdinu og sótthreinsa hana. Fiskurinn er
síðan pressaður og skilinn frá olíunni í skil-
vindu. Jafnframt er öll mengun og þrávirk efni
hreinsuð úr olíunni. Þá er andoxunarefnum
bætt aftur í olíuna en þau glatast við vinnsl-
una. Magn af þungmálmum, svo sem kadmí-
um, kopar, járni og blýi, er svo lítið í stöðugri
fiskolíu að það mælist ekki.
Tom Saldeen segir að neysla stöðugrar fisk-
olíu hafi verið tengd við minni hættu á hjarta-
og æðasjúkdómum, liðsjúkdómum og bætta
blóðrás. Auk þess hafi verið sýnt fram á tengsl
við áhrif á blóðþrýsting.
Sú skoðun hefur lengi verið uppi að fisk-
neysla bæti gáfnafar og er niðurstaða Sal-
deens sú að það eigi við rök að styðjast.
Hvatt til aukinnar fiskneyslu
Saldeen telur að hiklaust eigi að hvetja fólk
til aukinnar fiskneyslu. Þeir sem borða feitan
fisk 2–3 sinnum í viku fái nægjanlegt magn af
fiskfitusýrum til að njóta jákvæðra áhrifa
þeirra. Hann leggur áherslu á að fiskurinn
verði að vera feitur, svo sem síld, lax eða mak-
ríll. Gjalda verði varhug við því að fiskur sé
víða mengaður. Í náttúrulegri stöðugri fiskolíu
sé engin mengun mælanleg. Náttúruleg stöð-
ug fiskolía geti því talist mikilvæg með tilliti til
heilsufarsvanda og forvarna. Háskólinn í Upp-
sölum í Svíþjóð hefur sinnt rannsóknum á fisk-
fitusýrum. Þar hafa verið þróaðar aðferðir til
framleiðslu náttúrulegrar stöðugrar fiskolíu.
Reuters
Hollmeti mokað á land.
Sænskar rann-
sóknir á fiskolíu
TENGLAR
................................................................
Heimasíða dr. Tom Saldeen og upplýsingar
um bók hans Fiskolje och Hälsa: http://
w1.185.telia.com/~u18502665/about.html.
ÞÓTT „krakk“-börn séu einhver
mest sláandi táknin fyrir fíkniefna-
vandann í Bandaríkjunum hafa
rannsóknir, er gerðar hafa verið frá
því í byrjun níunda áratugarins, sýnt
fram á að þótt fóstur komist í snert-
ingu við kókaín hefur það ekki þær
skelfilegu afleiðingar sem óttast hef-
ur verið.
Vísindamenn greina frá því í The
Journal of the American Medical
Association, að kókaínnotkun móður
hafi ekki verri áhrif á fóstur en sígar-
ettureykingar. Munurinn er sá, að
aldrei hafa komist á kreik sögur um
„tóbaks“-börn. Auk þess hefur aldrei
nein verðandi móðir verið handtekin
fyrir tóbaksreykingar eða áfengis-
neyslu.
Á níunda áratugnum drógu ljós-
myndir af mæðrum, sem háðar voru
„krakki“ – sem er ein tegund kóka-
íns, upp nöturlega mynd: Nýfædd
börn sem voru lystarlaus, sýndu lítil
viðbrögð og óeðlilegar hreyfingar.
Óttuðust margir að þegar þessi börn
yrðu fullorðin myndu þau eiga við al-
varleg vandamál að etja sem myndu
hafa áhrif á greind þeirra, líkams-
þroska og tilfinningar.
En vísindalegar rannsóknir hafa
ekki leitt sönnur á þetta, að því er
fram kemur hjá dr. Deborah A.
Frank og samstarfsfólki hennar við
Boston-háskóla í Bandaríkjunum.
Könnun þeirra á 36 rannsóknum, er
unnar voru á 16 ára tímabili, leiddi í
ljós að þegar reykingar og áfengis-
neysla kvennanna, sem rannsóknirn-
ar höfðu beinst að, var tekin með í
reikninginn virtist kókaínneysla ekki
auka hættuna á að hægði á þroska
barna þeirra fram til sex ára aldurs.
Þessar niðurstöður sýna fram á að
hvað varðar áhættu fyrir barnið er
kókaín jafnhættulegt og önnur fíkni-
efni, sagði Frank. „Það er óskynsam-
legt að skella skuldinni á eitt efni
umfram önnur,“ sagði hún, og bætti
við að barnshafandi konur ættu að
forðast öll fíkniefni.
Frank nefnir að kókaín og kóka-
ínsjúkar mæður hafi í reynd verið
fordæmdar og yfir 200 konur í 30
ríkjum í Bandaríkjunum hafi verið
handteknar fyrir kókaínnotkun þeg-
ar þær voru þungaðar. Dómstólar í
29 ríkjum létu flestar þessara
kvenna lausar, en Hæstiréttur í Suð-
ur-Karólínu hefur lýst yfir réttmæti
þess að læknar athugi hvort þung-
aðar konur noti kókaín og láti lög-
regluna vita ef í ljós kemur að svo sé.
Associated Press
Ýktar sögur um
„krakk“-börn
New York. Reuters.
Máttur kærleikans
Pat Smith faðmar Nínu fósturdóttur sína að sér. Er Nína var aðeins níu
daga gömul var fósturmóður hennar sagt að hvítvoðungurinn sýndi marg-
vísleg einkenni svonefndra „krakk-barna". Hún var óróleg, svaf í mesta
lagi 15 mínútur í einu og brást illa við snertingu. Þetta var árið 1988. Nú
hefur heldur betur ræst úr Nínu. Henni gengur vel í skóla, hún iðkar dans-
mennt og hefur unnið við fyrirsætustörf. Pat Smith segir þetta dæmi um
hve miklu kærleikurinn fái breytt.
TENGLAR
.....................................................
Journal of the American Medical
Association:
http://jama.ama-assn.org/
KRABBAMEINSSJÚKLINGAR
um allan heim leita út fyrir vébönd
hefðbundinna læknisaðferða í bar-
áttu sinni við sjúkdóminn og læknar
þeirra eiga í erfiðleikum með að
bregðast við þessu, að því er ný
könnun leiðir í ljós.
Athuguð voru svör um 80 með-
lima Alþjóðasamtaka gegn krabba-
meini (International Union Against
Cancer, UICC) við spurningalista.
Svarendur voru frá 33 löndum og
flestir þeirra eru krabbameinssér-
fræðingar (æxlafræðingar). Var
könnunin gerð á vegum UICC.
Samtökin eru ekki rekin í hagnaðar-
skyni og ekki á vegum opinberra að-
ila.
Flestir sem svöruðu spurninga-
listanum sögðu að óhefðbundnar
lækningar væru vandamál í heima-
landi sínu og mörgum fannst þeir
ekki hafa nægar upplýsingar um
óhefðbundnar aðferðir, að því er dr.
Barrie R. Cassileth og samstarfs-
fólk hennar við Memorial Sloan-
Kettering-krabbameinsrannsóknar-
miðstöðina í New York greina frá í
tímaritinu Cancer.
Við gerð könnunarinnar reyndu
vísindamennirnir að fá fram alþjóð-
lega mynd af uppbótar- og óhefð-
bundnum lækningum og reyndu enn
fremur að gera greinarmun á þessu
tvennu.
Í fyrri rannsóknum hefur uppbót-
arlækningum og óhefðbundnum
lækningum oftar en ekki verið skellt
saman en höfundar nýju rannsókn-
arinnar taka fram að á þessu tvennu
sé munur.
„Uppbótarmeðferð, eins og til
dæmis nudd eða slökunartækni, er
notuð sem viðbót við hefðbunda
meðhöndlun einkenna og til að bæta
líðan,“ skrifa höfundarnir. „Óhefð-
bundnar meðferðir eru líffræðilega
virkar og þeim er oft flaggað sem
krabbameinsmeðferð sem geti kom-
ið í staðinn fyrir hefðbundna með-
ferð. Uppbótarmeðferð getur verið
til bóta en óhefðbundar aðferðir
geta skapað alvarleg vandamál fyrir
bæði æxlafræðinginn og sjúklinginn
vegna þess að þær geta valdið lífeðl-
isfræðilegri truflun eða óbeinum
skaða með því að koma í veg fyrir að
sjúklingar hljóti meðferð sem fyrst.“
Í niðurstöðum könnunarinnar
kemur fram að sumar óhefðbundnar
aðferðir séu eingöngu notaðar í til-
teknum löndum eða heimshlutum.
Kamateros-lindarvatn er til dæmis
notað í Grikklandi en mistilteinn er
notaður gegn krabba í Mið-Evrópu.
Rannsóknir hafa sýnt að mistilteinn
getur valdið roða og kláða og eykur
ekki líkur á bata.
„Margar aðferðir tengjast einum
óhefðbundnum iðkanda,“ segir í nið-
urstöðunum. „Þær meðferðir sem
greint var frá fólu oftast í sér sér-
stakt mataræði, hákarlaafurðir, vít-
amínkúra og grös.“ Sums staðar í
heiminum leita sjúklingar óhefð-
bundinna lækningaleiða vegna þess
að þeir hafa ekki aðgang að hefð-
bundnum læknismeðferðum.
Til þess að hægt sé að takast á við
þau vandamál sem komu í ljós í
könnuninni telja Cassileth og sam-
starfsfólk hennar að eftirfarandi sé
nauðsynlegt: „Betri menntun, sem
leggur áherslu á mikilvægi þess að
leita læknis sem fyrst, og gildi vel
skráðra krabbameinsmeðferða;
gagnleg meðferð sé á boðstólum fyr-
ir alla og skilningur heilsugæslu-
fólks og stefnumótenda á því að
sjúklingar þurfi að taka raunveru-
legan þátt í eigin meðferð.“
Óhefðbundnum lækn-
isaðferðum hvarvetna
beitt gegn krabba
New York. Reuters.
Associated Press
Margir leita á önnur mið.
TENGLAR
.....................................................
Tímaritið Cancer: www.interscience.-
wiley.com/jpages/0008-543X/
FÓTBOLTAMENN sem oft
skalla boltann eiga ekki á hættu
að hljóta af því heilaskemmdir,
að því er vísindamenn greindu
frá nýverið. Engar vísbendingar
hafa fundist um að þetta valdi
vitglöpum.
Börn sem skalla bolta eru
jafnvel í enn minni hættu en
fullorðnir, segja vísindamenn
við Háskólann í Norður-
Karólínu. Dr. Donald Kirk-
endall, prófessor í bækl-
unarlækningum, sagði: „Í ljósi
þeirra rannsókna sem greint
hefur verið frá myndum við
segja að foreldrar ættu ekki að
hafa áhyggjur af því að [börnin]
reyni að skalla boltann.“
„Fótboltamígreni“
Fyrir 40 árum fóru menn að
hafa áhyggjur af því að með því
að skalla bolta hættu menn á
heilameiðsl og gætu fengið svo-
nefnt „fótboltamígreni“. Dr.
Kirkendall, sem birti nið-
urstöður sínar í tímaritinu
Sports Medicine, sagði: „Á þeim
tíma getur þetta hafa verið
vandamál vegna þess að þegar
gömlu leðurboltarnir blotnuðu
þyngdust þeir um allt að 20 pró-
sent.“
Á níunda áratugnum birtu
norskir vísindamenn nokkrar
ritgerðir þar sem greint var frá
tengslum á milli þess að skalla
bolta og hljóta heilaskemmdir.
En dr. Kirkendall sagði að í
þeim rannsóknum hefði ekki
verið tekið tillit til annarra
þátta sem geta valdið vandræð-
um, s.s. fyrri höfuðmeiðsl og
lyfja- eða áfengismisnotkun.
Skallarnir skaða ekki
The Daily Telegraph.