Morgunblaðið - 19.05.2001, Blaðsíða 46

UMRÆÐAN
46 LAUGARDAGUR 19. MAÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ÉG VAR ansi lengi að átta
mig á því til fulls með hve
áhrifamiklum og listrænum
hætti Tómas Guðmundsson
andæfði kynþáttafordómum í
ljóðabók sinni Stjörnum vors-
ins 1940. Ég ráðlegg ykkur
eindregið að þrautlesa kvæð-
in Jerúsalemsmær og Ljóð
um unga stúlku frá Súdan.
Húmor (skopskyn) er jafn-
an hin hliðin á mikilli alvöru,
sársauka og vanþóknun.
Tómas fór ekki leið skamma
eða stóryrða. Á sinn óviðjafn-
anlega hátt beitti hann húm-
ornum, og kannski hafa sum-
ir af þeirri sök ekki áttað sig
á boðskapnum. Þegar gyð-
ingaofsóknir Hitlers voru öll-
um heimi ljósar, yrkir Tómas
kvæði sitt Jerúsalemsmær og
gerir stúlkuna Júdit að unn-
ustu sinni. Og þau voru full-
komnir jafningjar:
Ó, gullnu kvöld á Café de la Paix!
Kyrrlátar nætur, ljósin rauð og bleik!
Og ekkert skeði, er enn ei myndi ske,
ættum við kost á því á nýjan leik.
Hve kveðjustundin reyndist sæl og
sár,
er síðla nætur ég til ferðar bjóst.
Ég felldi eldheit, arísk sorgartár
yfir þín heitu Jerúsalemsbrjóst.
Sjálfsagt hefur kvæðið um
svertingjastúlkuna hneykslað
einhverja fordæmendur sýnu
meira, og þar fer Tómas með
enn þá meiri gáska á yfir-
borðinu, en boðskapurinn um
að allir menn séu jafnrétt-
bornir er þá enn áhrifameiri
og það svo að niðurlag kvæð-
isins er nú orðskviður:
Og meðan kvöldljósin kynjabirtu
um kristal og silki hlóðu
og naktir armar og hrjúfir hljómar
hverfðust í glitrandi móðu,
mér dvaldist við hennar dökku fegurð.
Samt dáðist ég enn meir að hinu,
hve hjörtum mannanna svipar saman
í Súdan og Grímsnesinu.
Listræn tjáning af þessu
tagi er auðvitað margfalt
áhrifameiri en gífuryrði og
skammaflaumur.


Hlymrekur handan kvað:
Páll stórbóndi stakk af í fyrra,
þegar Styrgerður tók hann að pirra.
Í aflausn guði hann gaf
það hann gnótt hafði af,
sem var gull, reykelsi og mirra.
Þorkell Jóhannesson sendi
mér svofellt bréf sem þarfn-
ast hvorki athugasemda né
skýringa:
„Kæri Gísli:
Fátt fer verr í skapið í mér
en óþarfar breytingar á
merkingu orða eða örnefna
eða brenglanir þeirra. Ég
ætla ekki að þreyta þig á
löngum tölum um þetta, en
einungis halda mig við sögn-
ina að borða.
Ég er uppalinn við þann
skilning, að menn borði við
borð eða utan borðs, ef svo
verkast vill, enda þótt þeir
séu einnig að éta, þegar þeir
eru að borða, og geti því ým-
ist verið seinætnir eða fljót-
ætnir eða eitthvað þar á milli.
Ég hef einnig vanist því, að
dýr éti, en borði ekki. Nú
bregður hins vegar svo við,
að í blöðum (m.a. í mynda-
textum) hef ég oftar en einu
sinni séð, að hross eru tekin
að borða gras eða hey. Að
vísu éta hrossin enn í mínu
hesthúsi og sem betur fer
víðast annars staðar. Þá hef
ég séð á prenti, að Keikó
karlinn borði vel í kví sinni í
Klettsvík og dafni vel. Það er
vissulega gott, enda er Keikó
dýrasta spendýr, sem lokið
hefur upp augum í íslenskri
lögsögu. Mér finnst samt sem
um þverbak keyri, þegar
mynd birtist af uglu á bak-
síðu Morgunblaðsins 6. apríl.
Um þessa snotru uglu segir
svo: „Auðvelt hefur verið að
ná henni og hafa verið veidd-
ar handa henni mýs sem hún
hefur borðað.“ Af fréttinni
má enn ráða, að uglan hefur
gert sig heimakomna í hlöðu
á bæ í Aðaldal.
Þótt gestrisni bænda í Að-
aldal kunni að vera slík, að
þeir dúki borð með músum
handa uglum í útihúsum, vil
ég samt biðja þig, Gísli, að
brýna fyrir þeim, sem skrifa,
leika eða lesa til þjóðarinnar,
að menn skuli enn fá að
borða í friði, en dýr að éta!
Sem betur fer er þó ekki
allt svart í þessu efni. Af bak-
síðu Morgunblaðsins í gær
(11.4.) er sem sé ljóst, að
bröndótta kvígan, sem send
var Dönum fyrir skemmstu,
étur af bestu lyst meðal
frænda vorra.
Með bestu kveðjum.“
Umsjónarmaður bætir því
við, að fyrir nokkrum árum
var dregið að því mikið spé,
þegar í íslensku blaði kom að
„bavíanar borðuðu kaffi“.
Vonandi að ekki þurfi menn
að læra notkun sagnanna að
éta (eta) og borða með þýsku
reglunni: „Der Mann isst, das
Vieh frisst.“


Þá er hér smákafli úr bréfi
frá Bjarna Sigtryggssyni í
Kaupmannahöfn um hnignun
dönskunnar.
„Ég kynntist ljómandi
fólki, rosknum hjónum á Jót-
landi, sem kvörtuðu undan
því að það væri orðið erfitt
fyrir þau að skilja danskar
sjónvarpsfréttir, því þar væri
slett svo mikið ensku, að þeir
Danir sem ekki hefðu lært
ensku skildu ekki hvað verið
væri að segja! Það má segja
að Danir tali nú ensku á
sunnudögum.
Trúlega er málfar tölvu-
fólks hér verra en annarra;
það er þó bita munur en ekki
fjár.
Ég er þér sífellt þakklátur
fyrir pistlana. Þeirra vegna
legg ég leið mína niður á
brautarstöð á sunnudögum að
ná í laugardagsmoggann
flestar helgar. Get varla beð-
ið eftir að fá hann í pósti á
mánudegi. En Mbl. mætti
setja pistilinn líka á Netið.“


Inghildur austan kvað:
Fiskilínum tók Friðrik að hampa
og fékk eina 70 stampa.
Svo keypti ’ann sér miða
sínar fýsnir að friða
til Flórída, í glaðhýsi í Tampa.
ÍSLENSKT MÁL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
1110. þáttur
LOKS hefur verið gerð könnun
á spilafíkn/spilaáráttu á Íslandi og
við skulum ganga út frá því að nið-
urstöður hennar standist, hún sé
vel og fræðilega úr garði gerð og
að hún standist kröfur um rétt-
mæti og áreiðanleika.
Aðstandendur könn-
unarinnar, Íslenskir
söfnunarkassar, hafa
kynnt niðurstöður sem
sýna að „aðeins“ 1.700
„spilafíklar“ séu á Ís-
landi. Það fór ekki á
milli mála í Kastljósi á
dögunum að fulltrúar
Íslenskra söfnunar-
kassa voru ánægðir
með að geta kynnt
þessa niðurstöðu og
sögðust jafnvel sjálfir
hafa búist við því að
„spilafíklar“ væru
fleiri á landinu. Þeir
kynntu jafnframt að
þeir hygðust áfram
standa að rekstri söfnunarkassa,
en hækka aldurstakmark þeirra,
sem fá að spila, upp í 18 ár, opna
hjálparlínu fyrir „spilafíkla“ og
dreifa bæklingnum „Ekki lengur
leikur einn“, sem þeir hafa fram-
leitt í samvinnu við HHÍ sem einn-
ig rekur spilakassa.
Hvert stefnir umræðan?
Í Kastljósinu saknaði ég þó um-
ræðunnar um það hve marga aðra
einstaklinga þessir 1.700 spilarar
draga með sér niður í sorg og öm-
urleika vegna spilaáráttu sinnar.
Hversu mörg börn verða skilnað-
arbörn, hversu margir foreldrar
lifa í angist og ótta, hversu margir
makar er stöðugt á varðbergi
gagnvart tekjum og eyðslu spil-
arans á meðan þeir á annað borð
endast í sambúðinni, hversu marg-
ir vinir, ættingjar og vinnufélagar
verða fyrir fjárhagstjóni vegna
lána til spilarans o.s.frv.? Þá sakn-
aði ég umræðunnar um það hvers
konar lífi sá lifir, sem haldinn er
spilaáráttu, hvernig löngun hans
til að spila getur orðið óviðráð-
anleg, hve skömmin, lygin og svik-
semin við nánustu vini og ættingja
er stöðugur fylgifiskur, hve afneit-
unin á eigin vanda er alger, hve
trúin á það að geta bætt fjárhags-
stöðuna, „bara ef ég fæ nægilega
mikla peninga til að spila nokkrar
umferðir til viðbótar“ er staðföst.
Eða hve angistin, depurðin, kvíð-
inn og sjálfsvígshugmyndin er
daglegur förunautur þeirra, sem
lengst og dýpst eru sokknir og hve
mörg sjálfsvíg má beinlínis rekja
til spilaskulda, sem skipta tugum
milljóna króna hjá einum og sama
spilaranum. Ég saknaði umræð-
unnar um hvernig mögulega má
draga úr fjölgun þeirra sem haldn-
ir eru spilaáráttu, hvað það er sem
ýtir undir það að spilaárátta verði
til og hvernig vinna má gegn því.
Ég saknaði umræðunnar um það
„hvort þau samtök, sem um ræðir,
telji sér sæmandi að afla fjár með
rekstri fjárhættuspila“ eins og höf-
undur forystugreinar Mbl. orðaði
það 3. apríl sl.
Að fórna fáum fyrir heildina
Það fer ekki milli mála að að-
standendur Íslenskra söfnunar-
kassa (ÍSK), Rauði kross Íslands,
SÁÁ, Slysavarnafélagið-Lands-
björg sem og HHÍ vinna gott og
þarft verk fyrir íslenskt samfélag
og utan þess. Enda er það fjarri
mér, starfandi bæði við HÍ og sem
ráðgjafi hjá RKÍ, að draga úr mik-
ilvægi annarrar starfsemi þessara
félaga og stofnana. Ég get hins
vegar ekki fallist á þá röksemda-
færslu að það að fólk greiði meira
fé í annars konar spilamennsku en
á spilakassa eða að „aðeins“ 1.700
Íslendingar séu haldnir spilaár-
áttu, réttlæti það að einmitt þessi
félög og stofnanir reki spilakassa.
Viðbrögð ÍSK virðast þó vera að
réttlæta starfsemina einmitt á
þessum forsendum. Ég hélt satt að
segja að það væri
röksemdafærsla hers-
höfðingja í stríði að
réttlætanlegt væri að
fórna fáum fyrir
heildina, en ekki
þeirra sem standa að
góðgerðarstörfum í
þjóðfélaginu. Þá fellst
ég heldur ekki á það
að réttlæting geti
verið fólgin í því að
bjóða meðferð þeim
er falla.
Áráttu-þrá-
hyggju-hegðun
Íslenska hugtakið
„spilafíkn“ er óheppi-
legt hugtak, en orðið
mjög fast í huga fólks. Hér er ekki
um að ræða sambærilega fíkn og
áfengis- eða vímuefnafíkn, sem er
óviðráðanleg löngun í inntöku á
efni. Sjúkleg spilaárátta einkennist
af áráttu-þráhyggjuhegðun, sem
er óviðráðanleg þörf fyrir að gera
eitthvað og skynsemin ræður lítið
við það, þar sem lítill púki dregur
ætíð í efa það sem skynsemin seg-
ir.
Langflest okkar kannast við það
að hafa verið komin út úr húsi
þegar okkur datt í hug að við hefð-
um ekki slökkt á eldavélinni. Við
förum inn og athugum málið og
síðan er það úr sögunni. En það á
ekki við um alla. Til er ákveðinn
hópur fólks, sem þetta atvik festir
í áráttu-þráhyggju hegðun og ein-
staklingur, sem tilheyrir þeim hópi
getur aldrei yfirgefið heimili sitt
án þess að þurfa margoft að kanna
hvort hann hafi slökkt á eldavél-
inni. Skynsemin segir honum að
hann hafi munað eftir því að
slökkva, en púkinn dregur það í
efa. Annar einstaklingur vaknar
einn morguninn og rifjar upp
hversu mikilvægt er að fundurinn í
vinnunni í dag heppnist vel. Um
leið og hann gengur annars hugar
út úr svefnherberginu, strýkur
hann létt yfir myndaramma, sem
hangir á veggnum. Þetta litla atvik
situr fast í minningunni og til við-
bótar gengur þokkalega vel á
fundinum seinna um daginn. Lang-
flestir sleppa við áráttu-þráhyggju
hegðun vegna svona atviks, en sá
sem tilheyrir litla hópnum okkar
festist í þeirri hugsun að sérhver
dagur verði ómögulegur, ef raminn
er ekki strokinn í upphafi dags.
Skynsemin veit að það er ekkert
samhengi þarna á milli, en púkinn
minnir á að svo gæti nú þrátt fyrir
allt verið.
Sjúkleg spilahegðun –
spilaárátta
Fyrrnefndir tveir einstaklingar
festast í sjúklegri hegðun. Önnur
hegðunin hefur engin áhrif á aðra
og lítil áhrif á viðkomandi ein-
stakling, en hin hefur meiri áhrif á
einstaklinginn og getur haft áhrif
á fjölskyldu viðkomandi og valdið
pirringi en varla mikið meira en
það. Á báða hefur þetta þó viss
hamlandi áhrif og þeir gætu viljað
losna úr þessu. Á sama hátt, með
SPILAFÍKN
Á ÍSLANDI
Sjúkleg spilaárátta,
segir Sigtryggur
Jónsson, einkennist
af áráttu-þráhyggju-
hegðun.
Sigtryggur
Jónsson
NOKKUÐ hefur
verið fjallað um vænt-
anlega ráðningu rekt-
ors við Skálholtsskóla
sem auglýst var laus
fyrir stuttu. Sex um-
sækjendur voru um
stöðuna og varð nið-
urstaða skólaráðs að
mæla með Guðmundi
Einarssyni kennara í
stöðuna. Skólaráð
skipa m.a. fulltrúi
fræðsludeildar kirkj-
unnar, fulltrúi guð-
fræðideildar Háskóla
Íslands, fulltrúi bisk-
upsstofu, fulltrúi
prestafélags Íslands,
vígslubiskup, fulltrúi Collegium
Musicum í Skálholti og fulltrúi
sveitarfélagsins, Biskupstungna-
hrepps. Hagsmunir skólaráðs og
skólans hljóta að liggja saman í
því að bjóða fram þann einstakling
sem það telur best
fallinn til þess að
gegna starfi rektors.
Eftir ítarlega yfir-
ferð varð niðurstaðan
sú að ráða þann aðila
sem talinn var hæf-
astur, hefði persónu-
legan styrk, metnað,
menntun og reynslu
til að takast á við þau
fjölbreyttu verkefni
sem felast í starfi
rektors. Það voru því
nokkur vonbrigði að
ráðning Guðmundar
skyldi dragast á
langinn á þeirri for-
sendu að efast væri
um gildi kennaramenntunar hans
við að skipuleggja kennslu og
námskeiðahald við skólann. Fjöl-
margir íbúar í uppsveitum Árnes-
sýslu þekkja vel til Guðmundar og
styðja þá ákvörðun skólaráðs að
ráða hann í starf rektors.
Vitað er að stjórnunarreynsla,
skipulagshæfileikar og víðsýni
Guðmundar munu nýtast Skálholti
vel. Meirihluti skólaráðs stendur
því einhuga að ráðningu hans. Ég
tel mikilvægt að til skólans sé ráð-
ið í góðri sátt við skólaráð og
væntingar heimamanna um nýjan
skólastjórnanda. Það er ósk mín
að hægt verði að staðfesta ráðn-
ingu Guðmundar hið fyrsta og að
góð eining og friður ríki við val
rektors í Skálholti.
Val rektors
í Skálholti
Ragnar Sær
Ragnarsson
Rektorsstaða
Vitað er, segir Ragnar
Sær Ragnarsson,
að stjórnunarreynsla,
skipulagshæfileikar
og víðsýni Guðmundar
munu nýtast
Skálholti vel.
Höfundur er sveitarstjóri í
Biskupstungum.
SKOÐUN