Morgunblaðið - 19.05.2001, Blaðsíða 45

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 19. MAÍ 2001 45
ÓHÆTT er að segja
að vakning varðandi
val á fæðingarstað hafi
átt sér stað að und-
anförnu. Konur eru
orðnar meðvitaðir
neytendur í heilbrigð-
iskerfinu og velja að
ala börn sín á þeim
stað sem veitir þeim
mest öryggi og vellíð-
an. Borið hefur á því
að konur úr Reykjavík
aki til Keflavíkur eða
Akraness til að taka
léttasóttina vegna þess
að þar mega konur ala
börn sín í vatni. Það
sem meiri athygli vekur er að kon-
ur eru farnar að fæða börn sín í
auknum mæli í heimahúsum, sem
sannast á því að árið 1995 fæddust
fjögur börn í heimahúsi á Íslandi en
árið 2000 voru heimafæðingar orðn-
ar 31. Um er að ræða mörg hundr-
uð prósenta aukningu. Nú er líklegt
að margir setji upp undrunarsvip
og spyrji: Má það? Er það ekki
hættulegt?
Margir í íslensku samfélagi, fjöldi
heilbrigðisstarfsfólks og áreiðan-
lega tryggingafélög líta svo á að
heimafæðing sé áhættusöm. Helstu
rök þeirra sem mæla gegn heima-
fæðingum er að áhætta sé meiri í
slíkum fæðingum vegna fjarlægðar
frá sjúkrahúsaðstöðu og að hættu-
legt sé að flytja konu í barnsnauð.
Margar konur hræðast auk þess
þann möguleika að þurfa að flytjast
og vilja frekar hafa vaðið fyrir neð-
an sig innan öruggra veggja sjúkra-
hússins. Í annan stað eru til konur
sem finnst þær hvergi eins öruggar
og innan veggja heimilis síns og
jafnvel hræðast sjúkrahús og
óþarfa inngrip í fæðingu. Þær líta á
barnsfæðingu sem eðlilegan hluta
af náttúrunni sem ekki þarfnist
tæknilegrar íhlutunar.
Á Íslandi er enn til kynslóð
kvenna sem fæddu öll sín börn í
heimahúsi, en það sýnir okkur
glöggt að fæðingar innan sjúkra-
húsa urðu að hefð á mjög skömm-
um tíma. Upp úr seinni heimsstyrj-
öld fóru konur í auknum mæli að
fæða á sjúkrahúsum, og jókst það
jafnt og þétt, en um og eftir 1960
varð aukningin gífurleg. Nú er svo
komið að í flestum vestrænum ríkj-
um eru heimafæðingar innan við
5%, nema í Hollandi, en þar er tíðn-
in um 30%.
Þau rök sem bent hefur verið á
fyrir því að heimafæðingar séu
hættulegar eru m.a. að nýbura- og
burðarmálsdauði hefur minnkað frá
því þegar amma mín átti sín börn,
heima hjá sér. Aukinni tæknivæð-
ingu og fæðingum innan sjúkrahúsa
er gjarnan þakkaður sá ávinningur.
Í sjálfu sér er ekki
óeðlilegt að draga þá
ályktun að orsaka-
tengsl séu þarna á
milli því þessi þróun
átti sér stað á sama
tíma. Hins vegar gefa
nýlegar alþjóðlegar
rannsóknir um þetta
efni þær niðurstöður
að engar sannanir séu
fyrir því að öruggasti
staður fyrir allar kon-
ur að fæða á sé
sjúkrahús. Einnig er
talið að þótt tölfræði-
legt samband sé milli
aukningar á sjúkra-
húsfæðingum og lækkunar dánar-
tíðni sé ekki hægt að skýra það að
öllu jöfnu eða að hluta með orsaka-
tengslum. Þættir sem einkum má
þakka lækkun nýbura- og burðar-
málsdauða eru að heilsa kvenna á
þessum tíma fór batnandi, heimilis-
aðstæður fólks urðu betri, viðhorf
til heilbrigðis breyttust og konur
urðu meðvitaðri um mikilvægi góðr-
ar næringar og heilbrigðs lífsstíls.
Fjölmargar rannsóknir styðja val
kvenna á heimafæðingum, og ekki
eru finnanlegar haldbærar sannanir
fyrir því að það sé minna öryggi í
heimafæðingum mæðra sem flokk-
ast með lága áhættu í meðgöngu. Á
Íslandi er boðið upp á mæðravernd
sem nánast allar konur nýta sér.
Þar er fylgst með heilsufari kon-
unnar á meðgöngu og í ljósi fyrri
heilsufarssögu. Í mæðravernd er
hægt að greina ef um svokallaða
áhættumeðgöngu er að ræða.
Konur geta verið metnar með
litla áhættu eða mikla eftir því
hvers eðlis og í hve miklum mæli
heilbrigðisvandamálið er. Flestir
eru sammála því að ráða eigi kon-
um í áhættumeðgöngu frá því að
fæða heima hjá sér.
Verði heimafæðing fyrir valinu
þarf samt að vera kostur á flutningi
á sjúkrahús ef ljósmóðir metur
ástandið þannig að inngripa sé þörf.
Gott er til þess að vita að hægt er
að grípa til tæknilegra aðgerða á
sjúkrahúsi ef þörf krefur, og vissu-
lega eru möguleikarnir fleiri og
betri en þeir sem amma mín bjó
við. Reikna má með að um 16%
allra fyrirhugaðra heimafæðinga
verði flutt á sjúkrahús einhvern
tíma í fæðingarferlinu, þá er átt við
fyrir fæðingu, í miðri fæðingu eða
eftir fæðingu. Konur sem eru að
eiga sitt fyrsta barn eru líklegri til
flutninga eða um 40%. Aðstæður í
heimahúsi þarf einnig að skoða með
tilliti til þess að öryggi sé nægt fyr-
ir verðandi móður og barn. Hér á
Íslandi eru húsakynni fólks yfirleitt
hlý og góð en æskilegar aðstæður
fyrir heimafæðingu eru góð upp-
hitun, rennandi heitt og kalt vatn,
sturta eða bað og góð lýsing.
Heimafæðing er því í boði sem
raunhæfur kostur fyrir heilsu-
hraustar barnshafandi konur sem
búa við ákjósanlegar aðstæður.
Barnshafandi konur eiga rétt á
upplýsingum um almenna og sér-
staka áhættu í heima- og sjúkra-
húsfæðingum og mikilvægt er að
fagfólk á fæðingarsviði gæti óhlut-
drægni þegar upplýsingar eru veitt-
ar. Jafnframt er öllum áhugasöm-
um bent á að setja sig í samband
við Félag áhugafólks um heimafæð-
ingar til að fá nánari upplýsingar
um heimafæðingar.
Félag áhugafólks um heimafæð-
ingar var stofnað hinn 11. nóvem-
ber 1998.
Meðlimir samanstanda m.a. af
foreldrum sem hafa reynslu af
heimafæðingum, verðandi foreldr-
um, ljósmæðrum og öðru heilbrigð-
isstarfsfólki. Meginmarkmið félags-
ins er að upplýsa verðandi foreldra
um að það sé raunhæfur valkostur
að fæða börn í heimahúsum. Félag-
ið stendur fyrir reglubundnum
fræðslufundum og hefur einnig gef-
ið út bækling sem hefur að geyma
upplýsingar um heimafæðingar.
Félagið er með heimasíðu sem m.a.
inniheldur lista ljósmæðra sem gefa
kost á sér til heimafæðinga auk
lista yfir foreldra sem vilja deila
reynslu sinni af heimafæðingum
með öðrum. Slóðin er: www.sím-
net.is/heimafaedingarfelag/. Einnig
er áhugasömum bent á aðalfund
félagsins hinn 22. maí kl. 20.00,
haldinn í Húsmæðraskóla Reykja-
víkur, Sólvallagötu 12. Þar verður
auk almennra aðalfundarstarfa m.a.
flutt reynslulýsing foreldra af
heimafæðingu.
Heimafæðing,
raunhæfur
valkostur
Helga Harðardóttir
Heimafæðing
Heimafæðing er því í
boði sem raunhæfur val-
kostur, segir Helga
Harðardóttir, fyrir
heilsuhraustar barns-
hafandi konur sem búa
við ákjósanlegar
aðstæður.
Höfundur er ljósmóðir og
hjúkrunarfræðingur.
SAMKVÆMT
spám mun nýgreind-
um krabbameinstil-
fellum á Íslandi fjölga
stöðugt næstu ár og
áratugi. Slík aukning
mun vafalítið skapa
verulegt heilsufars-
vandamál meðal þjóð-
arinnar, sérlega þegar
haft er í huga að eng-
in ein lækning við
krabbameinum virðist
í sjónmáli. Horfur
þeirra sem greinast
nú með sjúkdóminn
hafa vissulega batnað,
fleiri læknast og þeir
sem læknast ekki lifa að jafnaði
lengur með sjúkdóminn en áður.
Þessi atriði knýja á um aukið fé,
aukinn mannafla og húsnæði á
næstu árum sem nýtist þó tak-
markað ef ekki liggur fyrir skýr
stefnumótun í krabbameinslækn-
ingum af hálfu stjórnenda. Slík
stefnumótun virðist nú vera í bí-
gerð sem hluti af sameiningarferli
stóru sjúkrahúsanna í Reykjavík
og er það vel.
Tilvistarkreppa
Enda þótt krabbameinslækning-
ar á Íslandi sem sérgrein hafi slit-
ið barnsskónum hefur óneitanlega
borið á margsháttar bernskukvill-
um í uppvextinum. Nú hafa ung-
lingsárin tekið við með uppreisn-
argirni og tilvistarkreppu ef
marka má viðbrögð krabbameins-
lækna við Hringbraut við auglýs-
ingu tveggja yfirlæknisstaða við
annars vegar lyflækningadeild
krabbameina og hins vegar geisla-
meðferðardeild (Mbl. 29.4. 01).
Auglýsingin felur í sér þá ákvörð-
un stjórnenda að skipta krabba-
meinslækningadeildinni í tvær
ofangreindar deildir. Kristján Sig-
urðsson, yfirlæknir á Kvennadeild,
ritar ágæta grein í Mbl. 11. maí sl.
þar sem hann átelur þessa ákvörð-
un. Er ýmislegt í greininni sem
þyrfti að árétta en rúmast ekki
hér.
Menntun íslenskra
krabbameinslækna
Flestir krabbameinslæknar ís-
lenskir hafa hlotið framhalds-
menntun sína á Norðurlöndum þar
sem innan sérgreinarinnar rúmast
bæði lyfja- og geislameðferð
krabbameina. Tveir krabbameins-
læknar eru starfandi á Íslandi sem
hlotið hafa framhaldsmenntun sína
í Bandaríkjunum þar sem sér-
greinin er undirgrein lyflæknis-
fræðinnar en geislameðferð stunda
þar í landi geislameðferðarlæknar.
Sérhæfing
Krabbameinslækningar sem sér-
grein er tiltölulega ung að árum
en hefur að sama skapi vaxið hratt
og mikið síðustu tvo áratugi.
Vegna vaxandi umfangs sérgrein-
arinnar má heita ógerlegt fyrir
einn og sama lækni að kunna skil á
og fylgjast með öllu því helsta
bæði í lyfjameðferð og geislameð-
ferð krabbameina. Til að mynda
hefur tækni og tækja-
kostur geislameðferð-
ar aukist svo mjög að
hún útheimtir full-
komna sérhæfingu
lækna í þeirri grein ef
halda á gæðum henn-
ar í hámarki. Af þess-
um sökum hefur gætt
vaxandi tilhneigingar
innan Norðurlanda
undanfarin ár í þá
veru að krabbameins-
læknar sérhæfi sig í
annaðhvort lyfja- eða
geislameðferð krabba-
meina og má segja að
slíkrar tilhneigingar
hafi að nokkru einnig gætt hér á
landi.
Ákvörðun
stjórnenda rökrétt
Það verður því ekki annað séð
en að sú ákvörðun stjórnenda
Landspítala – háskólasjúkrahúss,
að skipta starfsemi krabbmeins-
lækninga upp í tvær deildir, sé
rökrétt framhald þeirrar þróunar
sem sérgreinin hefur verið í og að
í ákvörðuninni felist ákveðin fram-
tíðarsýn. Hvort sú framtíðarsýn
byggist á bandarískri fyrirmynd
skiptir ekki máli. Endalaust má
deila um aðferðir, markmið og
leiðir – allt orkar tvímælis þá gjört
er. Það sem skiptir máli er að
ákvörðun hefur verið tekin, ten-
ingunum hefur verið kastað, lítt
tjóir að æða um sem óðir tuddar í
flagi. Það bar brýna nauðsyn til að
stokka spilin og gefa upp á nýtt.
Nú þarf bara að spila rétt úr spil-
unum. Teljum stigin seinna.
Valkostir
Krabbameinslæknar ættu að
geta litið á það sem kost eða jafn-
vel forréttindi að geta valið á milli
þess að starfa á lyflækningadeild
krabbameina eða geislameðferðar-
deild allt eftir sérþekkingu og
áhugasviði. Eða jafnvel á báðum
deildum i misjöfnum hlutföllum.
Ekki hef ég trú á því að það vefjist
fyrir stjórnkænum yfirmönnum að
leysa slík mál.
Stríð og friður
Illu heilli hafa stjórnunarerfið-
leikar, innbyrðis deilur lækna og
átök við stjórnendur spítalans ver-
ið akkillesarhæll þessarar sér-
greinar alltof lengi og verið drag-
bítur á eðlilega framþróun hennar
hér á landi. Oft og einatt hafa eðli-
legir starfshættir þurft að víkja
fyrir skorti á góðri samvinnu, met-
orðagirnd og deilum um keisarans
skegg.
Ég mælist því til að menn beri
klæði á vopnin, snúi bökum saman
og fari að vinna af heilindum að
því að hefja krabbmeinslækningar
á Íslandi til þess vegs og þeirrar
virðingar sem sérgreininni ber.
Verkefnin framundan eru enda
ærin eins og að framan greinir.
Af krabba-
meinslækna-
kreppu
Guðjón Baldursson
Lækningar
Oft og einatt hafa eðli-
legir starfshættir þurft
að víkja, segir Guðjón
Baldursson, fyrir skorti
á góðri samvinnu, met-
orðagirnd og deilum um
keisarans skegg.
Höfundur er sérfræðingur í krabba-
meinslækningum og er að ljúka
sérnámi í heimilislækningum. Bankastræti 3,
sími 551 3635
Póstkröfusendum
Lífrænar jurtasnyrtivörur
24 stunda dag- og næturkrem
BIODROGA
Tvíbreiðar
sængur og
sængurverasett
Skólavörðustíg 21,
sími 551 4050