Morgunblaðið - 16.05.2002, Qupperneq 46

ÞAÐ var einkennileg tilviljun að sjónvarpið skyldi hefja þátta-röð um Tyrkjaránið nokkrum dögum áður en NATÓ-fundurinn hófst í Reykjavík. Eða – kannski var það ekki til-viljun, heldur áminning.
Hryðjuverkamennirnir sem réðust á Ísland 1627, drápu fólk og
pyntuðu, rændu og fluttu úr landi (alls sem svarar á þriðja þúsund
manns í dag) eru af sama sauðahúsi og þeir sem nú hafa stefnt ör-
yggi hins vestræna heims í hættu.
Þeir hafa tekið við af þeirri kerfishugsjón sem alþjóðakommúnism-
inn nærðist á.
Það var þá einnig tímanna tákn að fundurinn þar sem því var lýst
yfir að kalda stríðinu væri lokið, skyldi vera haldinn í höfuðborg þess
smáríkis sem hóf fyrsta þjóðþing sögunnar til vegs og virðingar á
Þingvöllum eins og Robertson, framkvæmdastjóri Atlantshafsbanda-
lagsins, minnti á í setningarræðu sinni í Háskólabíói.
Þessi langþráða athöfn fór fram í sömu höfuðborg og hýsti Reagan
og Gorbasjef, þegar lokaskref var stigið úr illmennsku hálfrar aldar
átaka inn í manneskjulegra andrúm í þeim löndum þar sem þetta
stríð var háð; að minnsta kosti í orði og á prenti.
Það var sem sagt í köldustu höfuðborg heims sem hin kalda áferð
Fenrisúlfs var strokuð út af heimskortinu.
Af því getum við verið stolt.
Og þá ekki síður því, að sagan ber þess óræk vitni að þetta hern-
aðarbandalag hefur fremur tryggt frið á okkar slóðum en nokkuð
annað. Þeir voru því framsýnir þeir vísu landsfeður sem leiddu okkur
á þessa braut, þó ekki átakalaust eins og verða vill.
Sem kaldastríðs ritstjóri fagna ég öllu öðru fremur þessum blá-
köldu sögulegu staðreyn
hans og undirbúning alla
á mörkum hins byggileg
sem öllum mótmælum líð
undirstrika það fremur e
Annar fundur hefur ve
mót. Það var fundur Gor
Reagans loknum. Þá var
ans og gat spurt hann þe
hvort það hefði verið erf
ljúka heimsátökunum þa
antshafsbandalagsins, en
Gorbasjef sagði það he
skipti aðild Íslands að N
Ísland sem árásarríki og
hvað sem áróðri leið.
Fyrir okkur sem höfðu
hernaðarsamstarf til að
en jafnframt mikilvægi f
leiðtogans harla mikilvæ
bandalaginu hafði á enga
okkur tortryggileg í þeim
ing þess lá nú fyrir og vi
NATÓ-ríki án þess reyn
Og nú er Rússland í sv
og lítill vafi á því að þeir
þar áður en varir, ef þeim
Að kaldastríð
Frá blaðamannafundi Gorbasjefs með heimspressunni að loknum fundi þeirra Reagans í Höfða 198
46 FIMMTUDAGUR 16. MAÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Utanríkisráðherrar 19 að-ildarríkja NATO og 27samstarfsríkja banda-lagsins, sem flest eru í
Austur-Evrópu og Mið-Asíu, komu
saman ásamt sendinefndum
ríkjanna til fundar í Evró-Atlants-
hafssamstarfsráðinu (EAPC) í
Hagaskóla í gærmorgun. Aldrei
hafa fleiri utanríkisráðherrar setið
saman á fundi á Íslandi.
Samstarfinu var fyrst komið á fót
með stofnun Norður-Atlantshafs-
samstarfsráðsins 1991 en 1994
hleypti NATO af stokkunum áætl-
uninni Samstarf í þágu friðar.
Þróa raunhæf viðbrögð
við hryðjuverkum
Halldór Ásgrímsson utanríkis-
ráðherra sagði í ávarpi við upphaf
fundarins að mikilvægi EAPC og
Samstarfsins í þágu friðar sem tæk-
is til að koma á frekara samstarfi
meðal þjóða hefði orðið ljóst í kjölfar
voðaverkanna í Bandaríkjunum 11.
september. ,,Hin alþjóðlega barátta
gegn hryðjuverkum hefur síðan
bæst á verkefnaskrá Evró-Atlants-
hafssamstarfsráðsins, og gerðar
hafa verið ráðstafanir til þess að
þróa raunhæf viðbrögð ráðsins við
hryðjuverkum. Samstarfsaðilar
okkar, sem hafa gegnt svo mikil-
vægu hlutverki, ekki síst samstarfs-
aðilar í Rússlandi og Mið-Asíu, eiga
lof skilið.
Þeir sem fylgst hafa með um-
ræðum innan Evró-Atlantshafssam-
starfsráðsins á síðustu árum gera
sér grein fyrir mikilvægu framlagi
samstarfsaðila okkar í Mið-Asíu og
á Kákasussvæðinu til viðræðnanna
um ógnina sem stafar af alþjóðlegri
hryðjuverkastarfsemi. Fulltrúar
þeirra í viðræðunum gerðu sér mun
betri grein en við fyrir þeirri ógn
sem við stóðum frammi fyrir á þeim
tíma, fyrir 11. september, og nauð-
syn þess að takast á við hana. Nú
reiðum við okkur á aðstoð þeirra og
þekkingu í sameiginlegri baráttu
okkar,“ sagði Halldór.
George Robertson, lávarður og
aðalframkvæmdastjóri NATO,
sagði í setningarávarpi sínu að at-
burðirnir 11. september he
alla heimsbyggðina til að e
greina öryggishugtakið
hvaða ráðum staðinn verð
um frið og öryggi. Innan E
antshafsráðsins hefði smá
myndast traustur grundvö
starfs um að tryggja öry
anna. ,,Við megum ekki ho
hjá þeirri pólitísku samst
náðst hefur á Evró-Atl
svæðinu á undanförnum á
uðum. Það hefði verið erfit
vel óhugsandi að myn
samstöðu ekki alls fyrir lön
máli gegnir um þann áþr
stuðning og samvinnu sem
lagsþjóðirnar og samst
hafa sýnt í verki þar sem m
skiptir. Þetta nýja samst
verið okkar sterkasta vop
vart þeim nýju ógnum sem
við,“ sagði Robertson.
,,Við getum að sjálfsögðu
að á fornri frægð,“ sagði R
ennfremur. ,,Öryggissamsk
ar verða að þróast áfram
mikilla breytinga á öllu ör
Fjölmennasta utanríkisráðherra
Lögð áhersla á
samstöðu í bar-
áttunni gegn
hryðjuverkum
AFREK Í SKIPULAGNINGU
EVRÓPA OG VARNAR-
MÁLAÚTGJÖLDIN
Ekki fór á milli mála á fundi ut-anríkisráðherra Atlantshafs-bandalagsins (NATO) í
Reykjavík að aðildarríki bandalags-
ins vilja efla getu þess til að bregðast
við hinni nýju hryðjuverkaógn. Til
þess þarf nýja tegund herafla; hreyf-
anlegar hraðsveitir, „sem geta haldið
úti aðgerðum í fjarlægð og á löngum
tíma og náð markmiðum sínum,“ eins
og það er orðað í lokayfirlýsingu
fundarins. NATO sem heild mun
þurfa að auka útgjöld sín til varnar-
mála til að ná þessum markmiðum.
Það var hins vegar jafnljóst á fund-
inum að ekki er samstaða á milli
Bandaríkjanna og bandamanna
þeirra í Evrópu um hvernig skuli fjár-
magna þær umbreytingar, sem nauð-
synlegar eru á herafla bandalagsins.
Colin Powell, utanríkisráðherra
Bandaríkjanna, sagðist hafa áhyggj-
ur af þeim mun, sem væri á hern-
aðargetu Bandaríkjanna og Evrópu-
ríkjanna í NATO. „Bandaríkin hafa
lagt mest fjármagn til NATO og við
höldum áfram að auka fjármagn til
varnarmála í því skyni að bregðast
við þeirri vá sem við vitum af í heim-
inum. Bandamenn okkar í NATO
ættu að vera að gera slíkt hið sama,“
sagði Powell á Reykjavíkurfundinum.
Þessi ummæli minna á umræðurnar
innan NATO á níunda áratugnum,
þegar Bandaríkin vörðu miklu meiri
fjármunum en Evrópuríkin til að
verjast þeirri ógn sem stafaði af
Sovétkommúnismanum. Bandaríkin
lögðu þá gífurlegt fé til að tryggja
varnir Vestur-Evrópu. Bandaríkja-
menn kröfðust þess sífellt að banda-
menn þeirra legðu meira af mörkum
til varnanna sjálfir, deildu með þeim
byrðunum eins og það var orðað.
Segja má að lok kalda stríðsins hafi
létt þessum þrýstingi af Evrópuríkj-
unum, sem í kjölfarið drógu mjög
saman útgjöld sín til varnarmála.
Nú stendur Evrópa, ekkert síður
en Bandaríkin, frammi fyrir nýrri ógn
og verður að bregðast við henni.
Fjögur helztu ríki Evrópusambands-
ins, Bretland, Frakkland, Þýzkaland
og Ítalía, verja á bilinu 1,5% til 2,7%
af landsframleiðslu til varnarmála.
Þjóðverjar leggja minnst til varn-
anna, Bretar og Frakkar mest.
Bandaríkin hafa hins vegar varið
3,2% af landsframleiðslu til varnanna
og tóku ákvörðun um mestu útgjalda-
aukningu til varnarmála frá 1985 eftir
hryðjuverkaárásina sl. haust.
Krafa Bandaríkjanna á hendur
bandamönnum þeirra í Vestur-Evr-
ópu er skiljanleg og eðlileg. Munur-
inn á hernaðargetu þeirra og Evrópu-
ríkjanna er í raun óþolandi fyrir báða.
NATO-ríkin í Evrópu verða ævinlega
að leita á náðir Bandaríkjanna þegar
grípa þarf til aðgerða til að tryggja
öryggi í Evrópu, t.d. á Balkanskag-
anum. Bandarísk stjórnvöld eiga ekki
auðvelt með að verja slíkt heima fyrir
og þetta er líka niðurlægjandi fyrir
Evrópuríkin, sem hafa verið að böggl-
ast við það undanfarin ár að þróa hina
svokölluðu Evrópustoð NATO. Það
hefur gengið hægar en skyldi, m.a.
vegna ónógra fjárveitinga.
Hugmyndin hefur verið sú að þróa
Evrópustoðina á vettvangi Evrópu-
sambandsins og að ESB geti í eigin
nafni staðið fyrir hernaðaraðgerðum,
t.d. á sviði friðargæzlu, en fengið lán-
uð hergögn og herstjórnarkerfi hjá
NATO. Markmið ESB hefur verið að
koma upp 60.000 manna hraðliði, sem
koma megi hvert á land sem er innan
60 daga og sem geti haldið úti aðgerð-
um í heilt ár. Þetta markmið hefur
hins vegar ekki náðst og m.a. skortir
Evrópuríkin langdrægar flutninga-
flugvélar og jafnframt flutningagetu
á sjó.
Sama ógnin steðjar að öllum vest-
rænum ríkjum og þau verða að taka
höndum saman um að bregðast við
henni. Þess vegna verða Evrópuríkin
að búa sig undir að verja meira fé til
varnarmála líkt og Bandaríkin.
Það liggur í augum uppi að sama
krafa verður gerð til Íslands og ann-
arra evrópskra NATO-ríkja, að út-
gjöld til landvarna verði aukin. Þótt
Powell utanríkisráðherra hafi í gær
lýst því yfir að hann áttaði sig á mik-
ilvægi varnarsamstarfs Íslands og
Bandaríkjanna, er vitað mál að
bandarísk stjórnvöld munu í komandi
viðræðum um varnarviðbúnað í
Keflavíkurstöðinni krefjast þess að
Ísland taki á sig hluta af þeim kostn-
aði sem Bandaríkin bera nú vegna
varna hér á landi. Við getum ekki
skorazt undan skyldum okkar frekar
en önnur NATO-ríki og verðum að
axla auknar byrðar í einhverjum
mæli.
Það er talsvert afrek að öll fram-kvæmd NATO-fundarins í
Reykjavík, sem lauk í gær, skuli hafa
gengið jafnvel fyrir sig og raun ber
vitni. Þetta er líkast til umfangsmesti
alþjóðlegi fundur, sem hefur verið
skipulagður hér á landi. Hýsa þurfti
fjölmenna fundi, gæta öryggis 46 utan-
ríkisráðherra og fylgdarliðs þeirra og
sjá til þess að heimspressan hefði góða
vinnuaðstöðu og kæmi fréttunum
greiðlega frá sér.
Allt hefur þetta tekizt með ágætum
og hefur ekki sízt mætt á starfs-
mönnum utanríkisráðuneytisins og svo
lögreglunni í landinu, sem hefur staðið
sig frábærlega í þessu flókna verkefni.
Robertson lávarður, aðalfram-
kvæmdastjóri NATO, sagðist á blaða-
mannafundi í fyrradag vilja „undir-
strika hversu skilvirkir Íslendingar
hafa verið í skipulagningu jafnflókins
og fyrirhafnarsams viðburðar“. Sam-
starfsmenn hans, sem hafa langa
reynslu af skipulagningu funda banda-
lagsins, taka undir þetta.
Þeir, sem hafa tekið þátt í að skipu-
leggja NATO-fundinn fyrir Íslands
hönd, hafa aukið veg Íslands í alþjóð-
legu samstarfi og sýnt fram á að Ísland
getur með sóma hýst stórar milliríkja-
ráðstefnur.