Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.1946, Page 5

Búrhvalur.
en neðri skolturinn langtum mjórri og allmiklu
styttri. Tennur hvals þessa standa 5—10 cm.
upp úr tannholdinu. Heimkynni búrhvalsins eru
öll hitabeltishöf og tempruð höf, allt norður
fyrir 60. breiddargráðu. Sjaldgæfur er hann í
kaldari sjó, en þó verður hans stundum vart við
ísland.
Búrhvalurinn er afar verðmætur. f höfði hans
eru firnin öll af sérstaklega fínu os- bráðfeitu
lýsi, sem verður snióhvítt og smjöri líkast þegar
það storknar. Feiti þessi er svo mikil að úr hval
af meðalstærð fást 30—40 föt af höfuðlýsi Er
lýsi þetta verðmikið og hvalurinn því ákaflega
eftirsóttur.
Þá er stundum í búrhvalnum hið fræga ambur
eða ambra. Það eru einkennilegar kúlur, sem
verða til í innýflum hvalsins. Úr þeim eru unn-
in dýrmæt ilmefni, og er hvalambur því selt dýr-
um dómum. Hafa einstök stykki verið seld á
9000 kr. eða meira.
Andarnef ja er fremur lítill hvalur, tíðast 7—8
m. á lengd, en gétur orðið 12 m. eða lengri. Höf-
uðið er stórt og mjög einkennilegt, því að
fremsti hluti þess er eins og fuglsnef. Litur
hvals þessa er tíðast grásvartur.
Heimkynni andarnefju er Norður-Atlantshafið.
Hennar verður oft vart við fsland, og er algengt
að hana reki, einkum við vestur- og norður-
ströndina. Hún lifir mikið á smokkfiski og eltir
hann stundum svo ákaft, að hún „strandar“.
Andarnefjan hefur verið allmikið veidd. þótt
ekki sé hún sérstaklega verðmikil. Að vísu gef-
ur hún af sér nokkurt spik og kjöt, en sá galli
er á, að lýsið er svo bráðfeitt, að það verður
ekki notað til manneldis Hins vegar hefur það
þótt ágætt til áburðar og smyrsla. f Konungs-
skuggsjá er talað um þessa eiginleika Anda-
nefjulýsis, og ekki gert minna úr en réttmætt
er. „Eru þeir fiskar ekki mönnum ætir, því að
smjör er rennur af þeim sjálfum, þá mega menn
ekki melta með sér sjálfum og ekki annað kvik-
indi er þess neytir, því að það rennur í gegn um
hann og jafnvel í gegn um tréð, og þó mun illa
halda, ef nokkra hríð stendur, að horn sé“ Lýs-
ing Jóns lærða á andarnefjulýsinu er einnig
skemmtileg: „Andai’nefja, andhvalur, hefur þá
náttúru, að hennar feiti kann hvorki fugl né
nokkur skepna sú varman anda í sér hefur að
melta, því þess háttar feiti, og svo sem svín-
hvals, gegnum gengur heilt manns hold að
sönnu, en þó allra örast andarnefjufeiti. Og
því girnast það læknar við smyrsl sín. Lýsi
eður feiti þessara hvala kann aldrei þi’átt né
þrágult að verða, hvað gamalt sem verða kann“.
Hvalveiðar til forna.
Tvímælalaust er það, að Norðmenn liafa
stundað hvalveiðar um það leyti sem ísland
byggðist, þótt ósennilegt sé að þær veiðar hafi
verið stórfelldar. Hin frumstæðu veiðitæki hafa
kornið í veg fyrir það. f Gulaþingslögum hinum
fornu er langur bálkur um hvali. Einkum eru
þar margvísleg ákvæði varðandi hvalreka,
hvernig með skyldi fara, og hvaða réttindi og
skyldur hvíldu á mönnum í því sambandi. En
þar er einnig kafli nokkur um hvalveiðar, sem
sýnir ótvírætt, að Norðmenn hafa tekið að veiða
hval snemma á öldum. Ákvæði Gulaþingslaga
hinna fornu um hvalveiðar er á þessa leið.
„Maður skal veiða hval hvar sem hann má.
Nú veiðir maður hval og særist hann á djúpi, þá
á hann hval hvort sem hann er minni eða meiri.
Nú skýtur maður hval og hæfii’, og rennui’ á
land upp, þá á sá hálfan er veiðir, en hinn hálf-
an, er land á“. Svipuð ákvæði, en þó nokkru
fyllri, eru í Gulaþingslögum hinum yngri. Þar
er svo að orði komizt:
„Nú skal maður veiða hval hvar sem hann
má, utan síldreka í síldfiski. En ef maður skýtur
síldreka í síldfiski, og hnekkir svo guðs gjöf,
hann er sékur átta ærtogum, (ærtog er 1/3 eyr-
is, bæði sem mynt og þyngdarmál) og þrettán
mörkum silfurs við konung. Nú veiðir maður
hval og særist hann á djúpi, þá á hann hval,
hvort sem livalur er meiri eða niinni. Nú skýt-
ur maður lival, og rennur hann eða rekur á land
upp, þá á sá hálfan er veiðir, en hinn hálfan, er
jörð á. Nú skýtur maður hval með mörkuðu
skoti, og finna hann aðrir menn á djúpi, þá á
sá hálfan er skaut, ef hann hefur vitni til skots
síns, en hinir hálfan, er bjarga síðan“.
Grágás, elzta lögbók íslendinga, hefur ýtar-
leg og merkileg ákvæði um hvalveiðar. Þar
segir:
VI Kl N G U R
293