Náttúrufræðingurinn - 2002, Side 6

Náttúrufræðingurinn
2. mynd. Fálkinn Friðrik, Skagaströnd, 3. mars 1999. - Adult female Gyrfalcon.
Ljósm./Photo: Jóhatin Óli Hilmarsson.
árabil. Ég ræddi við Sigurfinn um
fálkana 6. janúar 1998. Hann sagði
mér að upphaflega hefði þetta byrj-
að með því að hann sá fálka drepa
önd á Skógtjörn og þótti miður.
Hann var með hænsnabú og fékk
þá hugmynd í kjölfarið að mögu-
lega gæti hann haldið fálkanum frá
andadrápum með því að leggja út
dauðar hænur Gallus domesticus
sem æti. Fálkar byrjuðu strax að
sækja í hræin og þetta stóð yfir í um
20 ár, eða uns Sigurfinnur hætti
með hænsnabúskap um 1996.
Fálkar komu til Sigurfinns í nóv-
ember eða desember og voru við
fram í mars eða apríl hvern vetur.
Sigurfinnur lagði út eina dauða
hænu á dag svo lengi sem fálkamir
tóku við. Oft komu fleiri en einn
fálki til að éta, mest fjórir eða fimm.
Aðeins fékk þó einn fálki að éta af
hænunni í einu, hinir sátu álengdar
og vældu stundum ámátlega. Stund-
um slógust fálkarnir og eins réðust
þeir á hrafna Coruus corax sem einnig
létu freistast af hræjunum.
Ég kom einu sinni á vettvang á
níunda áratugnum til að virða
þetta fyrir mér. Þá var nýétin hæna
á bakka Skógtjarnar og tveir fálkar
við, annar fullorðinn og hinn ungi á
fyrsta vetri.
FÁLKINN FRIÐRIK
Hjónin Birgir Árnason og Inga Þor-
valdsdóttir á Skagaströnd eru
fuglavinir. I samtali sem ég átti við
Birgi 6. janúar 1998 sagði hann mér
að þau hjón hefðu haft þann sið að
fóðra hrafna á veturna á lóðinni við
hús sitt. Veturinn 1990 til 1991 bar
svo við að tveir fálkar komu í ætið,
annar var fullorðinn og hinn var
ungfugl á fyrsta vetri. Samkomu-
lagið var ekki gott milli fálkanna og
ungi fálkinn var fljótlega hrakinn í
burtu. Alla vetur síðan hefur full-
orðinn fálki, líklega sá sami, verið á
fóðrum hjá þeim hjónum og kalla
þau hann Friðrik (1. mynd). Hann
kemur í október og fer í apríl. Hann
hefur ætíð sama háttinn á: sest á
staur skammt frá húsinu og bíður
þolinmóður. Verði hann var manna-
ferða inni eða sé kallað á hann kem-
ur hann nær. Þegar ætinu er kastað
út um eldhúsgluggann rennir hann
sér niður á grasflötina og grípur
ætið tvo til þrjá metra frá húsgaflin-
um. Hann étur ekki á staðnum
heldur ber fóðrið í burtu og étur
einhvers staðar fyrir utan þorpið.
Fái hann mikið að éta fer hann
nokkrar ferðir fram og til baka.
Þannig sagði Birgir mér að hann
hefði eitt sinn snarað út fjórum
rjúpum og fálkinn fór þá fjórar
ferðir uns síðasta rjúpan var í
burtu. Fjórar rjúpur eru miklu
stærri skammtur en einn fálki getur
torgað á degi og því greinilegt að
hann hefur þá geymt hluta af ætinu
til seinni tíma. Ef tíð er slæm kem-
ur fálkinn flesta daga, en heim-
sóknirnar eru strjálli ef tíð er góð.
Eins lætur hann ekki sjá sig í
nokkra daga ef skammturinn er
stór, líkt og daginn þegar hann fékk
fjórar rjúpur. Hann er mestmegnis
alinn á sláturafurðum, t.d. folalda-
kjöti og kálfalifur.
Jóhann Oli Hilmarsson ljós-
myndaði þennan fálka 3. mars 1999
og myndir frá honum prýða þessa
grein. Jóhann komst að því, og
myndir hans staðfesta það, að fálk-
inn Friðrik er kvenfugl en ekki karl-
fugl eins og nafnið gefur til kynna.
Nýjustu fréttir af fálkanum Friðriki
eru þær að í október 2002 var kost-
gangarinn mættur þrettánda vetur-
inn í röð!
Niðurlag
Þetta eru ekki einu upplýsingarnar
sem ég hef af fálkum sem koma í út-
burð. Ingi Yngvason á Skútustöð-
um í Mývatnssveit hefur tjáð mér
að fálkar hafi í fleiri en einn vetur
legið í æti sem hann hefur lagt út
fyrir hrafna. Ingi hefur borið út
bæði svartfugla og endur. Annar
veiðimaður, Kjartan Lorange í
Reykjavík, hefur svipaða sögu að
segja, en veturinn 2000 til 2001 bar
hann út æti fyrir tófur Alopex lagop-
us á Mosfellsheiði og að minnsta
kosti tveir fálkar sóttu í ætið hjá
honum. I bréfi frá 2. mars 2001 seg-
ir Kjartan: „II gær voru við ætið] tveir
fálkar að gæða sér á hrossakjöti, einn
aldinn höfðingi sem að passaði vel upp
á jaðl ungfuglinn kæmist ekki á ætið á
meðan að hann kýldi vömbina, og mátti
sá ungi helst ekki hreyfa sig þá var sá
gamli búinn að gera árás undireins."
6