Náttúrufræðingurinn - 2002, Blaðsíða 10

Náttúrufræðingurinn
---Tún -----Úthagi
3. tnynd. Fjöldi sortidóa sem safnaðist í fallgiidrur á dag í túni og líthaga á Möðruvöll-
um 1996-1997. Meðaltal priggja túna og priggja úthagaspildna sem lwer um sig var
með sex fallgildrum. Örvar sýna sláttutíma túnanna (úthagi var ekki sleginn). Tvær
túnspildur voru slegnar um 20. júm' og aftur um 7. ágúst en sú priðja var einslegin 9.
júlí. - Daily catches o/Erigone atra in pitfall traps at Möðruvellir 1996-1997. Mean
of 3 hayfields and 3 pastures, each zuith 6 replicates. Arrows indicate hay cutting (past-
ures were not cut). Two hayfields were cut around June 20th and again August 7th and
the third one was cut once on July 9th.
gróðurlendi og á mismunandi árs-
tímum (Gist og Crossley 1973, Luff
1975).
Köngulóm hefur ekki verið safn-
að kerfisbundið í túnum á Islandi.
Sortuló hefur fundist í margskonar
gróðurlendi (Ingi Agnarsson 1996);
hún var langalgengust í túni en fá-
gætari í úthaga og birkiskógi (Bengt-
son o.fl. 1976). I misdeigu mýrlendi
við Mývatn var sortulóin aðeins
0,01% allra köngulóa (Hoffmann
1996).
Smádýr voru veidd í fallgildrur í
heilt ár í túnum og úthaga á Möðru-
völlum í Hörgárdal 1996-1997
(Bjarni E. Guðleifsson 1998a). Þar
veiddist yfir sumartímann (20. maí -
7. október) langmest af mordýrum
(Collembola, 16,9/dag) og mítlum
(Acarina, 15,9/dag), en minna af tví-
vængjum (Diptera, 1,1 /dag), köngu-
lóm (Araneae, 0,8/dag) og bjöllum
(Coleoptera, 0,8/dag). Alls fundust 22
tegundir köngulóa, langflestar voð-
köngulær (Linyphiidae), og algeng-
asta tegundin var sortuló sem var í
heild 46% af öllum köngulóm (Bryn-
hildur Bjarnadóttir 1997). Það vakti
athygli að í túnunum var sortulóin
um 80% af köngulóastofninum en í
úthaganum einungis 10%. I túnun-
um veiddust 3,8 sortulær í fallgildr-
ur á dag þegar mest var, en í úthag-
anum einungis um 0,8 einstaklingar
(3. mynd). Bæði í túnum og úthaga
koma fram tvö hámörk snemmsum-
ars, annað í lok maí, hitt í lok júní, og
í túnunum má auk þess sjá lítil há-
mörk í stofnstærðinni í lok júlí og
síðast í september (3. mynd).
SORTULÓ Á ÍSLANDI
Hér á landi hafa fundist sex teg-
undir af ættkvíslinni Erigone og eru
tvær þeirra mjög algengar; sotuló,
E. atra, og blökkuló, E. arctica (Ingi
Agnarsson 1996). Þetta voru líka
einu Erigone-tegundirnar sem fund-
ust í rannsókninni á Möðruvöllum
og voru þær báðar algengari í tún-
um en úthaga. Var sortulóin um
46% allra köngulóa en blökkulóin
einungis um 0,5% (Brynhildur
Bjarnadóttir 1997). Þá vekur það
athygli að nær 89% af þeim sortu-
lóm sem söfnuðust voru karlar;
einungis í júlí, þegar mjög fá dýr
féllu í gildrur, kom fyrir að fleiri
kerlur veiddust. Þetta bendir til
þess að karlarnir séu virkari, vænt-
anlega í leit að maka.
Ingi Agnarsson (1996, bls. 109)
lýsir kjörlendi sortulóar svo:
„Finnst í ýmiskonar búsvæðum en er
langalgengust f frekar deigu graslendi.
Sérstaklega í ræktuðum túnum og bit-
haga, oft undir steinum. Er einnig al-
geng í görðum og finnst gjarnan á
húsveggjum. Þolir seltu allvel og er í
einhverjum mæli að finna á sjávarfitj-
um. Finnst oft í háloftasvifi og er án
efa ein þeirra tegunda sem mynda
vetrarkvíða. Tún, grasmói, bithagi,
melur, kjarr og víðar."
Sortulóin vaknar til lífsins
snemma á vorin, í apríl og maí, og
hverfur þessi vorkynslóð í júní, en
í september og október kemur svo
fram haustkynslóð (Ingi Agnars-
son 1996). Fellur þetta vel að nið-
urstöðum frá Möðruvöllum á 3.
mynd. Fyrst gæti mönnum dottið í
hug að þessi áberandi hámörk,
sem fram koma í maí, júní og júlí,
tengdust lágmörkum af völdum
sláttar, en við skoðun á 3. mynd
sést að hámörkin koma einnig
fram í úthaganum, sem er ekki
sleginn. Þá gæti mönnum dottið í
hug að fyrsta hámarkið (í lok maí)
sé hámark vegna dýra sem lifðu
yfir veturinn og að seinna hámark-
ið sé vegna einstaklinga sem lifna
að vori frá eggjum sem mynduð
voru síðasta sumar. Þetta er afar
ólíklegt, vegna þess að talið er að
fá dýr lifi veturinn af og síst karlar.
Líklegast er því að þessi hámörk
séu vegna dýra sem lifna frá eggj-
um síðasta sumars og topparnir
tengist hitafarinu, og má sjá á 4.
mynd að hámörkin í lok júní og
júlí fylgja nokkuð hitatoppum. Þar
vekur það athygli hve haustkyn-
slóðin er lítil á Möðruvöllum.
SORTULÓ OG TÚNAMÍTILL
Athyglisvert er hve margfalt fleiri
einstaklingar af sortuló hafa safn-
ast í túnum en úthaga á Möðru-
völlum (3. mynd) og virðast skil-
yrðin í túnunum henta sortulónni
einkar vel. Erfitt er að segja hvaða
þættir valda því að sortulóin dafn-
ar svona vel í túnum. Það geta ver-
ið eðliseiginleikar umhverfisins,
10