Náttúrufræðingurinn - 2002, Blaðsíða 58

Náttúrufræðingurinn
UMRÆÐA og ályktanir
Tíðni sjófugladauða af völdum veið-
arfæra fer mjög eftir fuglategund-
um, gerð veiðarfæra, veiðiálagi,
veiðislóð og árstíma. Olöglegt er að
nýta þennan aukaafla, en það lagaá-
kvæði var sett til þess að koma í veg
fyrir að veiðarfæri, einkum net,
væru beinlínis lögð til að veiða fugla,
eins og dæmi eru um frá fyrri tíð.
Skjalfest dæmi eru einnig til um slíkt
frá síðari tímum, s.s. við Grímsey
vorið 1990 þegar þorskafli var tregur
og um 10 þúsund svartfuglar voru
drepnir á einum degi (óbirtar uppl. á
Náttúrufræðistofnun Islands). Þrá-
látur orðrómur hefur lengi verið um
að net séu lögð í grennd við fugla-
björg á vorin í þeim tilgangi að ná
miklum fjölda fugla á sem skemmst-
um tíma. Góð fiskimið eru einmitt í
grennd við sum stærstu fuglabjörg
landsins, þ. á m. Látrabjarg, Svörtu-
loft og Krísuvíkurberg. Því virðist
enn vera full ástæða til þess að hafa
vakandi auga með því að veiðarfær-
in séu ekki notuð beinlínis til fugla-
dráps.
Þótt nýting aukaafla sé óheimil
verður að segjast að hún dregur úr
skotveiðum, enda geta sjómenn boð-
ið netafugl á lægra verði en veiði-
menn skotfugl. Að því leyti er skyn-
samlegt að leyfa nýtingu þessa
aukaafla ef fuglar lenda óvart í veið-
arfærum. Fuglar sem seldir eru á
fiskmörkuðum eru þó aðeins lítill
hluti af öllum fuglum sem farast í
veiðarfærum við landið ár hvert og
þar er einungis um að ræða fugla úr
netum. Nokkuð er selt af fuglum
beint eða þeir eru gefnir. Samt er lík-
legt að stórum hluta þeirra sé hent
og þess vegna um óþarfa sóun á mat
að ræða. Dauðum fuglum er m.a.
hent í talsverðum mæli vegna banns
við nýtingu slíkra fugla (t.d. DV 17.
5. og 21. 5. 2001, Fiskifréttir 24. 5.
2002). Að drepa fugla í veiðarfærum
er hins vegar ekki heppilegasta að-
ferðin til að aflífa fugla til matar. Full
ástæða er til að taka fugladauða í
veiðarfærum alvarlega sem dýra-
vemdarmál.
Eins og fyrrgreindar upplýsingar
bera með sér er vissulega ástæða til
að staldra við og skoða betur um-
fang sjófugladauða í veiðarfærum á
íslandsmiðum. Líklega drepast 100-
200 þúsund sjófuglar á þennan hátt á
ári hverju. Upplýsingar um ástandið
em allsendis ófullnægjandi og lítið
sem ekkert hefur verið gert til þess
að reyna að draga úr þessu drápi.
Þótt ályktun FAO hafi beinst sér-
staklega að línuveiðum virðast þær
ekki vera stærsta vandamálið hér
við land. Netin, ekki síst þorskanet,
virðast taka stærstan toll af sjófugla-
stofnum. Þó er breytilegt eftir gerð
veiðarfæra hvaða fuglategundum
þau em hættulegust. Mikilvægt er
fyrir Island sem fiskveiðiþjóð, sem
vill ganga vel um náttúmlegar auð-
lindir og nýta þær á sjálfbæran hátt,
að sýna að fugladauði af þessu tagi
sé tekinn alvarlega og reynt sé að
draga úr honum. Hér er um að ræða
sambærilegt mál og það sem endur-
speglast í mikilli umfjöllun fjölmiðla
um brottkast á fiski á ámnum 2001-
2002.
Svör þurfa að fást við áleitnum
spurningum um hugsanleg áhrif á
stofna þeirra fugla sem drepast á
þennan hátt. Við Islendingar þurfum
að hafa svör fyrir okkur sjálfa, auk
þess sem við verðum krafðir svara á
vettvangi alþjóðlegrar samvinnu og
skuldbindinga. Sama á við í
ferskvatni, því talsvert af fuglum
drepst í silunga- og laxanetum. Á
Mývatni drepast endur og flórgoðar
Podiceps auritus í stómm stíl í sil-
unganetum (Arnþór Garðarsson
1961). Árni Einarsson (munnl. uppl.)
hefur gert tilraunir til þess að draga
úr slíku drápi með því setja út líkan
af himbrima í grennd við silunganet
til að hræða aðra fugla frá þeim.
Engar tilraunir hafa verið gerðar
hérlendis til að draga úr fugladrápi í
veiðarfærum í sjó, þótt einstaka sjó-
menn hafi reynt aðferðir sem þróað-
ar hafa verið erlendis, þ. á m. að hafa
veifur ofan við línuna þegar hún er
lögð út.
Auk þess að vera fuglaverndar-
mál er þetta hagsmunamál sjó-
manna, enda geta dauðir fuglar
dregið úr fiskafla og tafið störf
þeirra. Með bréfi 30. apríl 2002 lagði
Náttúmfræðistofnun Islands til að
yfirvöld umhverfis- og sjávarútvegs-
mála tækju á þessum málum og var
þeim send stutt greinargerð í því
sambandi (Ævar Petersen 2002).
I næsta kafla em settar fram til-
lögur um hvernig bæta megi þekk-
ingu okkar á umfangi sjófugladauða
í veiðarfæmm. Vonandi leiðir frekari
gagnasöfnun til hnitmiðaðra tillagna
um úrbætur.
Tillögur
Mikilvægt er fyrir íslendinga að geta
svarað með meiri vissu en nú hvort
dauðsföll í veiðarfæmm hafi áhrif á
íslenska fuglastofna. Því er lagt til að
unnið verði skipulega að þremur
meginmarkmiðum í þessu skyni:
• Bæta þekkingu á því hve mikið
drepst af fuglum á ári og hvaða
veiðarfæri em hættulegust ein-
stökum fuglategundum
• Meta hvort og að hvaða marki
dauði í veiðarfærum hefur áhrif á
stofna sjófugla
• Skoða með hvaða hætti unnt er að
draga úr dauðsföllum fugla í veið-
arfæmm
Til að byrja með er lagt til að stöðu-
skýrsla verði tekin saman þar sem
reynt verði að meta umfang fugla-
dauða á Islandsmiðum í heild,
hvaða fuglategundir og hvaða veið-
arfæri eiga í hlut. Síðar er mikilvægt
að takast á við verkefni sem lúta að
einstökum fuglategundum. Ekki
verði aðeins leitast við að afla upp-
lýsinga um fugladauða í línuveið-
um, svo unnt sé að mæta ályktun
FAO, heldur einnig í net og önnur
veiðarfæri. Slík skýrsla yrði mikil-
vægt innlegg í framkvæmd áætlun-
ar norðurskautslandanna um vemd
svartfugla, sbr. CAFF (1996).
Unnt er að beita mismunandi að-
ferðum við að taka saman stöðu-
skýrslu. Sjómenn gætu svarað
spurningum í vel skipulagðri könn-
un. Leita má eftir nánari upplýsing-
um frá fiskmörkuðum. Unnt er að
láta veiðieftirlitsmenn skrá aukaafla
í veiðarfæmm. Ennfremur er heppi-
legt að nota niðurstöður úr fugla-
merkingum frekar eftir því sem þær
58