Náttúrufræðingurinn - 2002, Qupperneq 33

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
sem enn getur að líta allar þær gras-
tegundir sem venja hefur verið að
rækta í sáðsléttum. Ekki er vitað til
þess að hjartapuntur hafi verið
ræktaður í görðum hér á landi utan
þess að í spjaldskrá Grasagarðs
Reykjavíkur kemur fram að þangað
hafi á 7. áratug 20. aldar komið
plöntur frá Þýskalandi en þær hafi
dáið út eftir nokkur ár. Samkvæmt
upplýsingum frá dr. Herði Kristins-
syni mun hjartapuntur hafa verið
ræktaður í Lystigarði Akureyrar,
m.a. 1970 og 1994-1995; hann hafi
hinsvegar ekki verið þar að stað-
aldri heldur hafi verið sáð til hans
nokkrum sinnum, sem bendir til
þess að ekki hafi verið auðvelt að
halda honum í ræktun.
Hjartapuntur getur dreift sér
með stuttum jarðrenglum en út-
breiðsla hans um þetta stórt vaxtar-
svæði hefði tekið aldir, eða jafnvel
þúsaldir, ef hann hefði átt að
dreifast um svæðið á þann hátt. Út-
breiðslan er heldur ekki samfelld,
t.d. vex hann beggja vegna við bæði
Grafarlæk og Alalæk. Allt bendir
því til þess að plöntur vaxnar upp
af fræi eigi langstærstan þátt í ný-
liðun innan venslahópsins. Fræi
var safnað af plöntum við Grafar-
voginn haustið 2001 og reyndist
það vel frjótt í spírunartilraun sem
gerð var í mars 2002. Ungplöntur
eiga jafnan erfitt uppdráttar í full-
mótuðum gróðursamfélögum og
ganga kynslóðaskipti þar hægt fyr-
ir sig. Því hníga öll rök að því að
afar langt sé síðan hjartapunturinn
barst á þennan stað og að hann hafi
hafst þar við öldum saman.
Eins og getið var hér að framan
vex hjartapuntur gjarnan við sjáv-
arstrendur (Lagerberg 1939). Leir-
urnar í Grafarvogi eru einn af mik-
ilvægum viðkomustöðum farfugla,
einkum vaðfugla, þegar þeir koma
til landsins (Náttúruverndarráð
1981). Hugsanlegt er að farfuglar
hafi borið með sér fræ frá seinustu
dvalarstöðum sínum á sjávarflesj-
um í vestanverðri Evrópu. Megin-
útbreiðsla nokkurra hitakærra
plantna, sem enginn vafi leikur á að
numið hafi hér land eftir að ísöld
lauk, er við Faxaflóa. Má þar nefna
plöntur eins og fitjasef, ]uncus ger-
ardii Loisel., sandlæðing, Glaux
maritima L., blátoppu, Sesleria al-
bicans Schultes, og blóðkoll Sangu-
isorba officinalis L. Ekki er ólíklegt
að hjartapunturinn hafi borist til
landsins á svipaðan hátt og ein-
hverjar framanskráðra plantna.
Vangaveltur af þessu tagi verða þó
aldrei annað en tilgátur sem hvorki
verða sannaðar né hraktar. Hins-
vegar má benda á að hjartapuntur-
inn vex eingöngu í óröskuðu landi,
í náttúrlegu gróðurlendi, og engar
vísbendingar eru um að hann hafi
borist þangað af mannavöldum.
Þetta eru meginforsendur þess að
tegund teljist innlend (native) sam-
kvæmt vinnureglum grasafræð-
inga, en þær eru m.a. skilgreindar í
ritinu Flora Nordica (Jonsell 2000).
Það er því full ástæða til að telja
hjartapunt, Briza media L., með inn-
lendum tegundum í flóru Islands.
SUMMARY
Briza media L. (Poaceae) a new
species in the Icelandic flora
A population of Briza media L. has
recently been found in the Reykjavík
area. It grows along a creek and a broo-
klet in the bottom of the Grafarvogur
inlet. It occurs within natural vegeta-
tion and is only found in the transition
zone between mire and grassland,
where it is frequently accompanied by
Ecjuisetum palustre L. and Carex nigra
(L.) Reichard. No specimens were
found on cultivated ground or distur-
bed habitats. There are no known
records of the species being cultivated
in the country except sporadically in
botanical gardens. Therefore, there are
good reasons to suppose that Briza
tnedia is a new species in the Icelandic
flora.
I’AKKARORÐ
Athugun þessi var unnin fyrir Umhverfis- og tækjasvið Reykjavíkur,
Umhverfis- og heilbrigðisstofu. Landupplýsingakerfi Reykjavíkur vann loft-
mynd með afmörkun útbreiðslusvæðis hjartapuntsins. Dr. Hörður Kristins-
son hjá Akureyrarsetri Náttúrufræðistofnunar Islands las yfir handrit og kom
með ýmsar gagnlegar ábendingar. Þórarinn E. Benedikz, skógfræðingur, las
yfir enska útdáttinn og myndatexta. Öllum þessum aðilum færi ég bestu
þakkir.
Heimildir
Gould, F.W. & Shaw, R.B. 1983. Grass Systematics, sec. ed. Texas
A&M University Press, Texas. Bls. 170.
Hansen, K. 1985. Dansk feltflora, 3. oplag. Gyldendal, Copenhagen. BIs. 658.
Hitchcock, A.S. 1950. Manual of the Grasses of the United States. United
States Govemment Printing Office Washington. Bls. 140.
Hubbard, C.E. 1968. Grasses. Penguin Books. The Chaucer Press, Suffolk.
Bls. 215.
Hultén, E. & Fries, M. 1986. Atlas of North European Vascular Plants.Koeltz
Scientific Books, Köningstein. Bls. 102.
Hylander, N. 1953. Nordisk karlváxtflora I. Almqvist & Wiksell, Stockholm.
Bls. 274.
Ingimar Óskarsson & Henning Anthon, 1963. Villiblóm í litum. Skuggsjá,
Reykjavík. Bls. 62.
Ingólfur Davíðsson & Ingimar Óskarsson 1950. Garðagróður. ísafoldarprent-
smiðja, Reykjavík. Bls. 100.
Jonsell, B. 2000. Flora Nordica, Vol. 1. The Royal Swedish Academy of Sci-
ences, Stockholm. Bls. xxi.
Kristbjöm Egilsson, Kristinn H. Skaiphéðinsson, Guðmundur Guðjónsson,
Haukur Jóhannesson &Jóhann Ó. Hilmarsson 1999. Náttúrufar með
Sundum í Reykjavík, NI - 9909. Náttúmfræðistofnun íslands. 73 bls.
Lagerberg, T. 1939. Vilda váxter i norden. Natur och kultur, Stockliolm. Bls.
1284 -1285.
Lid, J. & Lid, D.T. 1994. Norsk flora, 6. utgáve. Det Norske Samlage, Oslo.
Bls. 878.
Mabey, R. 1996. Flora Britannica. Reed Intemational Books, London. Bls. 396.
Náttúruvemdarráð 1981. Höfuðborgarsvaiðið, náttúmvemd, Fjölrit nr. 13
(26).
Nordhagen R. 1970. Norsk flora, Illustrasjonsbind, del 1. Oslo. (215)
Steindór Steindórsson 1964. Gróður á íslandi. Almenna bókafélagið, Reykja-
vík. Bls. 114 - 116.
Tsvelev, N.N. 1983. Grasses of the Soviet Union. Oxonian Press. Ptv.
Ltd.,New Delhi, Calcutta. Bls. 787 - 791.
Tutin, T.G. 1980. In Flora Europaea, Vol. 5. Cambridge University Press,
Cambridge. Bls. 173.
Um höfundinn
Jóhann Pálsson (f. 1931) er líffræðingur að mennt og
lauk kand.fil.-prófi frá Uppsalaháskóla 1973. Hann
stundaði doktorsnám við grasafræðideild Uppsalahá-
skóla á árnnurn 1978-1979, viðfangsefni Poa glauca/
tiettioralis á íslandi og í nágrannalöndunum. Hann var
forstöðumaður Lystigarðsins á Akureyri 1978-1985 og
garðyrkjustjóri Reykjavíkur 1985- 2001.
PÓSTFANG HÖFUNDAR / ÁUTHOR’S ADDRESS
Jóhann Pálsson
Logafold 88
IS-112 Reykjavík
jop@mmedia.is
33