Náttúrufræðingurinn - 2002, Qupperneq 63

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
3. tnynd. Loftsteinsgígurinn í Arizona, Meteor Crater, er far eftir loftstein sem féll fyrir 50 púsund árum. Aldursgreining á loftstein-
inum hefur leitt í Ijós að sólkerfið, og þnr með jörðin, varð til fyrir 4,55 milljörðum ára.
2. mynd. 1 Acasta-leirsteininum, á Norð-
vestursvæðum Kanada, er að finna rúm-
lega fjögurra ármilljarða gamalt berg, Itið
elsta sem þekkt er á jörðinni.
annars staðar. Samt vita jarðfræðing-
ar að jörðin er enn eldri.
Jarðskorpan er gerð úr flekum
sem eru á hægu reki, fljótandi ofan
á möttlinum sem gerður er úr
þyngra efni. Sums staðar, til dæmis
hér á landi, kemur bráðin berg-
kvika upp við eldgos, ýtir sundur
flekum og bætir við jarðskorpuna,
en á öðrum stöðum mætast
skorpuflekar og þrýstast niður í
jörðina, þar sem þeir bráðna. Við
þessa hringrás hefur elsta berg jarð-
skorpunnar eyðst.
Til að greina aldur jarðar þurfa
menn að leita fanga út fyrir hana.
Ljóst virðist að sólkerfið hefur allt
orðið til samtímis, og margir loft-
steinar geyma upplýsingar um aldur
þess. Árið 1953 mældi bandarískur
jarðfræðingur, Claire Patterson, hlut-
fall úrans og blýs í leifum loftsteins í
Arizona sem féll fyrir 50.000 árum
og skildi eftir sig gíg, 1,2 km í þver-
mál (3. mynd). Samkvæmt mælingu
Pattersons er sólkerfið - og þar með
jörðin - 4,55 milljarða ára.
ELSTU
STEINGERVI NGARN IR
Fleira vafðist fyrir Darwin en ungur
aldur jarðar. Á hans tímum þekktu
menn steingerðar leifar ýmissa
plantna og dýra, margar af tegund-
um sem nú eru aldauða. Því eldri
sem jarðlögin eru, þeim mun fram-
andlegri verða þær lífverur sem í
þeim hafa varðveist. Eftir gerð
steingervinga í jarðlögunum, eink-
um af dýrum, var sögu lífs á jörð
skipt í þrjú meginskeið eða aldir,
fornlífsöld, miðlífsöld og nýlífsöld,
og þessi skipting er enn notuð. Old-
unum er svo skipt í tímabil. Á 19.
öld höfðu menn engin tök á að
greina aldur þessara fornu tímabila,
en nú er vitað að fornlífsöld hófst
fyrir einum 535 milljón árum, mið-
lífsöld tók við af henni fyrir um 250
ármilljónum og nýlífsöld tekur yfir
síðustu 65 milljón árin.
Frá elsta tímabili fornlífsaldar,
kambríumtímabilinu, þekktu menn
á dögum Darwins fulltrúa lang-
flestra fylkinga dýra sem þá höfðu
verið skilgreindar. En í eldri jarð-
lögum greindust engir steingerv-
ingar. Tíminn fyrir fornlífsöld - for-
kambríski tíminn - virtist sem sagt
lífvana. Um þennan vanda ritar
Darwin:
Ef kenning mín [um þróun við nátt-
úruval] er rétt... hlýtur ... á þessum
gífurlega tíma [sem leið fyrir
kambríumtímabilið] að hafa verið
krökkt af lifandi verum á jörðinni ...
Við þeirri spurningu hvers vegna ekki
finnast jarðlög, auðug af steingerving-
um, frá þessum fyrstu skeiðum, fyrir
63