Náttúrufræðingurinn - 2002, Blaðsíða 32

Náttúrufræðingurinn
4. mynd. Loftmynd af svæðinu fyrir botni Grafarvogs. Útbreiðslnsvæði hjartapuntsins skástrikað. - Figure 4. An aerial photograph
of the bottom land of thc Grafarvogar inlet. The distribution area of Briza media is hatched.
(Timm.) Koeler, klófífa, Eriophorum
angustifolium Honck, og fergin,
Equisetum fluviatile L., uxu aldrei
með hjartapuntinum.
Það svæði sem hjartapunturinn
vex á er í landi jarðanna Keldna og
Grafar sem áður töldust til Mos-
fellssveitar en eru nú í Reykjavík.
Liggur girðing sem skilur jarðirnar
að á norðurbakka Grafarlækjar. A
meðan hefðbundinn búskapur var
á báðum jörðunum var allt land
þeirra nýtt til beitar eins og kostur
var. I meira en hálfa öld hefur
hrossum verið hóflega beitt á land-
ið Keldnamegin við girðinguna.
Grafarmegin hefur engin beit verið
í nokkra áratugi og er gróður þar
orðinn mjög vöxtulegur. Smáflög
sem einkenna oft jaðarinn eru nær
horfin en ekki verður annað séð en
hjartapunturinn haldi velli í sam-
keppni við annan gróður í sínu
gamla kjörlendi.
Aldur venslahópsins
Hjartapunturinn hefur greinilega
vaxið lengi þarna fyrir botni Graf-
arvogs þó að honum hafi ekki ver-
ið veitt athygli fyrr en nýlega. Vaxt-
arstaðurinn er votlendur og að
hluta innan girðingar Tilrauna-
stöðvar Háskóla íslands í meina-
fræði svo að almenningur á ógjarn-
an leið þar um. Punturinn er
áberandi um blómgunartímann, en
ekki er auðvelt að koma auga á
plönturnar fyrr en stráin eru skrið-
in um miðjan júlí. Eftir að fræ er
tekið að falla í september ber minna
á puntinum og þá er hann fljótt á
litið ekki ósvipaður punti á vallar-
sveifgrasi. Það er því ekki nema um
rúmlega tveggja mánaða skeið sem
hjartapunturinn vekur athygli, og á
árum áður, þegar beitarálag var
mun meira, er ólíklegt að borið hafi
mikið á honum.
I skýrslu Náttúrufræðistofnun-
ar Islands, Náttúrufar með Sund-
um í Reykjavík, (Kristbjörn Egils-
son o.fl. 1999), er þess getið að
hjartapuntur vaxi við Grafarlæk-
inn og er hann þar talinn slæðing-
ur, þ.e.a.s. planta sem hefur slæðst
út frá ræktun. Líklega er sú stað-
hæfing byggð á því að hjartapunts
hafði til þess tíma ekki verið getið
í íslenskum flórum. Hjartapuntur
er ekki kunnur að því að hafa til-
hneigingu til að berast út frá rækt-
un. Þótt þess séu dæmi frá N-Am-
eríku eru þau sárafá og hann
virðist ekki hafa borist út í náttúr-
leg gróðursamfélög (Hitchcock
1950). Plöntur sem berast út frá
ræktun eða spretta upp af fræi,
sem á einhvern hátt hefur dreifst
af mannavöldum, setjast oftast að
í röskuðu landi eða þar sem gróð-
urfar er ekki í jafnvægi. Við Graf-
arvog vex hjartapunturinn ein-
göngu í gróðurlendi sem virðist
ekki hafa breyst öldum saman, en
ekki ein einasta planta fannst í því
fjölbreytta raskaða landi sem er
þar í nágrenninu, svo sem í veg-
köntum, túnum, skurðbökkum og
framræsluskurðum.
Ekki er vitað til þess að hjarta-
puntur hafi nokkurn tíma verið
ræktaður þarna í grenndinni. Þá
hefur fræ hjartapunts aldrei verið
notað í grasfræsblöndur, svo vitað
sé, enda er hann bæði uppskerulít-
ill og gerir sérhæfðar kröfur til jarð-
vegsraka og sýrustigs. Enda finnast
engar hjartapuntsplöntur í gömlu
túnunum þarna í nágrenninu þar
32