Náttúrufræðingurinn - 2002, Blaðsíða 15

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Jón Geir Pétursson og Kristín Lóa Ólafsdóttir
í HEIMSÓKN HJÁ
FJALLAGÓRILLUM
Ferðasaga frá Mið-Afríku
Við ókum eftir hlykkjóttum vegunum gegnum fjalllendi SV-Uganda með
stefnuna á landamæri Austur-Kongó (hét þá Zaire). Þetta er afar þéttbýlt
svæði þar sem landið er þaulræktað hátt upp hlíðarnar. Frjósamur eldfjalla-
jarðvegur og jöfn úrkoma gerir það að verkum að ræktunarskilyrðin eru
hagstæð og með því að byggja stalla í hlíðarnar geta bændurnir ræktað snar-
bratt landið. Síðasti viðkomustaður í Uganda var landamærabærinn Kisoro
og eftir nokkurt stapp við landamæraverðina fengum við að halda inn í
Austur-Kongó. Ferðinni var heitið upp í fjöllin í Virunga-þjóðgarðinum til
að leita að fjallagórillum sem þar halda til í skógunum.
Nánustu ættingjar okkar
manna í dýraríkinu eru
mannapar (Pongidae) sem
telja fjórar tegundir. Þær eru
órangútan (Pongo pygmaeus) sem lif-
ir í SA-Asíu, tvær tegundir simpansa
(Pan troglodytes og P. paniscus) og
górillur (Gorilla gorilla) sem eiga
heimkynni í Afríku.
Górillustofninn er talinn vera um
120-140 þúsund dýr. Honum er
skipt í þrjár undirtegundir, sem eru
fjallagórillur (G. g. beringei) og tveir
hópar sléttugórilla (lowland gorilla),
annars vegar austurafbrigði, svarta
górilla (G. g. graueri) og hins vegar
vesturafbrigði, ljósa górillu (G. g.
gorilla). Stofnar undirtegundanna
eru hins vegar afar misstórir. Stofn
fjallagórilla er langminnstur og telj-
ast þær í bráðri útrýmingarhættu, en
fjöldi þeirra er nú einungis um 600
dýr. Þær lifa á takmörkuðum svæð-
um í fjalllendunum Virunga og
Bwindi, í 2500-3700 m hæð, á landa-
mærum Úganda, Rúanda og Aust-
ur-Kongó. Alíka stórir hópar lifa í
Virunga og Bwindi, eða um 300 dýr
á hvorum stað. Sumir vísindamenn
hafa reyndar haldið því fram að
stofninn í Bwindi tilheyri frekar
svörtu górillu í (G. g. graueri) eða eigi
jafnvel að teljast sérstök undirteg-
und.
Stofnar sléttugórillu eru hins veg-
ar mun stærri en fjallagórillu. Stærð
vestari stofnsins (ljósu górillu) er tal-
in vera nærri 100.000 dýr í regnskóg-
um nokkurra landa í Mið- og Vestur-
Afríku, aðallega þó Vestur-Kongó,
Austur-Kongó, Gabon, Kamerún,
Mið-Afríkulýðveldinu og Miðbaugs-
Gíneu. Austari stofninn (svarta gór-
illa) er mun minni og greinist frá
hinum af þéttu frumskógaþykkni
Kongólægðarinnar og Kongófljót-
inu. Telst hann vera um 10.000 dýr,
sem lifa í austurhluta Austur-Kongó.
Rétt er þó að taka fram að tölur um
stofnstærð sléttugórilla eru nokkuð
á reiki.
ÓTRYGG TILVERA
Löndin þar sem fjallagórillurnar
lifa, Úganda, Rúanda og Austur-
Kongó, hafa verið reglulega í frétt-
um undanfarin ár og yfirleitt ekki af
góðu. íbúar þessara landa búa flest-
ir við mikla fátækt, auk þess sem
þar hefur ríkt mikill pólitískur
óstöðugleiki og styrjaldir. Astandið í
Úganda fer reyndar batnandi eftir
áratuga borgarastyrjöld og harð-
stjórn einræðisherranna Idi Amin,
Milton Obote og Tito Okello. í Rú-
anda ríkir upplausn eftir einhver
hrikalegustu fjölda-morð mann-
kynssögunnar fyrir nokkrum árum
og Austur-Kongó er á barmi borg-
arastyrjaldar og stjórnleysis. Einnig
er þetta afar þéttbýlt svæði, fólks-
fjölgun ör og hlíðar fjallanna
frjósamt og eftirsótt ræktunarland.
Mjög mikið hefur því verið gengið á
skógana í fjöllunum. Skógarnir eru
búsvæði fjallagórillanna og er eyð-
ing þeirra ein alvarlegasta ógnunin
við tilveru þeirra. í ofanálag eru eld-
gos einnig tíð í Virunga-fjöllunum;
nú síðast varð gos í fjallinu Nyira-
gongo sem lagði borgina Goma nán-
ast í rúst. Því er tilvera fjallagórill-
anna ótrygg og í raun spurning
hvort þær geti átt nokkra framtíð
fyrir sér.
Það sem orðið hefur górillunum
til bjargar, að minnsta kosti tíma-
bundið, er sú ferðamennska sem
byggst hefur upp í kringum þær.
Það er að mörgu leyti kaldhæðnis-
legt, en margir fullyrða að án ferða-
mannanna væri líklega búið að út-
rýma fjallagórillunum fyrir löngu.
Þetta snýst um einfalda hagfræði -
vegna þess að górillurnar eru verð-
mætari lifandi en dauðar er nú lagt
kapp á að vernda þær. Sökum þeirr-
ar athygli sem górillunum er sýnd
hafa þær orðið einskonar þjóðarstolt
í viðkomandi löndum. Sem dæmi
má nefna að myndir af þeim prýða
peningaseðla og eins urðum við vör
við að hótel, skólar og fótboltalið
væru nefnd eftir þekktustu gór-
illukörlunum.
15