Náttúrufræðingurinn - 2002, Blaðsíða 9

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
2. mynd. Veiðivefur sortulóar í túnsverði sem kom í Ijós eftir slátt á túni á Möðruvöll-
um 1997. - Prey-catching web of Erigone atra emerging after mowing of a hayfield at
Möðruvellir 1997. Ljóstn. Þóroddur Sveinsson.
liggur sem teppi eða voð yfir jarð-
vegsyfirborðinu og því er þessi
köngulóaætt nefnd voðköngulær (2.
mynd). Veiðivefur einstaklings hefur
mælst um 5,4 cm2, en sortulóin veið-
ir einnig dýr utan vefsins (Ald-
erweireldt 1994). Hún þarf að
minnsta kosti 10°C meðalhita í
nokkurn tíma til fjölgunar (De Keer
og Maelfait 1988a), en það hitastig
næst oft hérlendis er sól skín á jarð-
veg og gróður. í Bretlandi og Belgíu
eru tvær kynslóðir, sú fyrri að vori
og sú síðari að hausti og flestir ein-
staklingar veiðast því vor og haust.
Sortulóin lifir veturinn, aðallega sem
egg en einnig sem fullvaxið kvendýr
(De Keer og Maelfait 1988b), og
mökun fyrstu kynslóðar fer fram í
lok vetrar eða um vorið. Seinni kyn-
slóðin makast svo að haustinu og
verpir eggjum annaðhvort fyrir vet-
ur eða fyrir vor. Kerlurnar halda sig
við veiðivefinn en karlamir flækjast
um í makaleit og em miklu hreyfan-
legri en kerlurnar og veiðast því
fremur í fallgildrur. Á mökunartím-
anum eru karlarnir virkastir um
miðjan dag, en þá veiðast nær engar
kerlur því þær bíða biðilsins í vefn-
um (De Keer og Maelfait 1988b).
Vænglaus vespa (Gelis festinans) lifir
sem sníkill á eggjum sortulóar (Baar-
len o.fl. 1996), en þessi vesputegund
hefur ekki fundist hérlendis. Rann-
sóknir á verkun varnarefna (skor-
dýraeiturs) á sortuló sýna að karl-
arnir em viðkvæmari en kerlurnar,
enda em þeir bæði smærri og meira
á ferðinni og komast því í snertingu
við meira af efninu (Dinter og Phoel-
ing 1995).
Minna er vitað um fæðuval lítilla
voðköngulóa en stærri tegundanna,
en mest munu þær nærast á mordýr-
um og blaðlúsum og er vöxtur og
frjósemi betri við blandaða fæðu en
einhæfa. Rannsókn á fæðu sortulóar
sýndi að hún nærðist mest á eftirfar-
andi dýrahópum (Alderweireldt
1994) : 39% blaðlýs (Aphididae), 39%
stafmor (Isotomidae), 10% svarðmý
(Sciaridae), 5% knattmor (Sminthuri-
dae), 5% Cloropidae-flugur og 2% tít-
ur (Cicadellidae og Delphacidae). Ger-
flugur (Drosophila spp.) eru betri
fæða fyrir sortulóna en blaðlýs (Toft
1995) . I samanburðartilraun valdi
sortulóin frekar stafmor (Isotomidae)
en kengmor (Entomobryidae) og vildi
fremur stór mordýr en smá (Ald-
erweireldt 1994), og af tveimur staf-
morstegundum þreifst hún betur á
Isotoma anglicana en Folsomia fimet-
aria. Báðar þessar síðastnefndu teg-
undir em algengar í kornökmm og
er F. fimetaria mest í jarðveginum en
1. anglicana á jarðvegsyfirborðinu.
Geta menn sér þess til að F. fimetaria
hafi komið sér upp efnavörnum
gegn áti en I. anglicana, sem hefur
sterklegan stökkgaffal, hafi ekki
sömu þörf fyrir slíkar efnavarnir
(Marcussen o.fl. 1999).
I langtímatilraununum í Rotham-
sted á Englandi var sortulóin næst-
algengasta köngulóartegundin og
var hún algengust þar sem uppskera
var mikil, gróðursamfélagið einhæft,
sýmstig lágt og jarðvegur fosfór- og
kolefnisríkur. Þar fjölgaði einungis
einni annarri tegund hryggleysingja
með aukinni tegundafæð gróðurs,
og var það stafmorið Isotoma viridis
(Edwards o.fl. 1975). Rannsóknir í
Skotlandi, þar sem bornar vom sam-
an tvær Erigone-tegundir í ræktar-
landi, sýndu að sortulónni fjölgaði
eftir því sem ræktunaráhrifin vom
meiri. Líkt og í Rothamsted fjölgaði
henni hlutfallslega þegar gróður-
samfélagið varð einhæfara, gróður
hávaxnari og gisnari og jarðvegur
fosfórríkari og þurrari. Ofugt við
rannsóknina í Rothamsted virtist
sortulóin í skosku rannsókninni
kunna betur við sig við hátt sýmstig
(Downie o.fl. 2000).
köngulær í
ÍSLENSKUM TÚNUM
Ein aðferð til söfnunar á smádýmm
sem ferðast um jarðvegsyfirborðið
er að nota svonefndar fallgildmr
(pitfall traps), sem em lítil glös með
vökva í botninum, grafin niður
þannig að efri brún þeirra nemur
við yfirborð jarðvegsins (Erlendur
Jónsson og Erling Ólafsson 1989,
Bjarni E. Guðleifsson 1998b).
Hlaupadýr detta niður í glösin sem
eru svo tæmd með hæfilegu milli-
bili og dýrin geymd til greiningar.
Þetta er afar einföld aðferð sem gef-
ur til kynna hvaða dýr eru mest á
ferðinni. Aðferðin nær ekki til dýra
sem lifa eingöngu í moldinni, hún
gefur lélega mynd af tíðni dýra sem
fljúga um, og minna veiðist af þeim
dýrum sem eru hægfara eða lítið á
ferðinni, og aðferðin sýnir ekki
fjölda dýra á flatareiningu (Adis
1979). Engu að síður er þessi ein-
falda aðferð mikið notuð til að fá
gagnlegar upplýsingar um virkni
og stofnstærð dýra í mismunandi
9