Náttúrufræðingurinn - 2002, Blaðsíða 54

Náttúrufræðingurinn
frá einum bát á einum sólarhring á
Faxaflóa. Einn bátur fékk 500 svart-
fugla eftir nóttina á Breiðafirði í maí
1985. Vorið 1985 drápust 1000-2000
fuglar, mest langvía Uria aalge, í
einni gráslepputrossu undir Rauða-
núpi. A einum sólarhring árið 1990
drápust um 10 þúsund svartfuglar í
þorskanetum Grímseyinga og allt að
þrjár langvíur komu í einu á hand-
færin við Grímsey í desember 1976.
Og í apríl 2001 fyllti einn bátur 16
fiskkör af svartfuglum sem komu í
net á Faxaflóa í eitt og sama skipti.
Eitt fiskkar rúmar um 500 fugla svo
alls hafa drepist um 8000 fuglar í net-
um eins báts þetta skiptið.
Aðumefnd dæmi em sláandi en
einnig ljóst að undantekning er
fremur en regla að hundmð eða þús-
undir fugla drepist á einum og sama
tíma. Hins vegar er ekki talið óal-
gengt að 20-40 fuglar fáist í róðri
þegar fuglar ánetjast á annað borð
(Fiskifréttir 24. 5. 2002). Kunnugt er
að sjófugladauði er mjög breytilegur
eftir tegund veiðarfæra, árstíma og
fuglategundum (Ævar Petersen
1998a). Raunveruleg áhrif fugla-
dauða í veiðarfæmm á viðkomandi
stofna hafa aldrei verið metin. Fjöldi
fugla sem drepast segir ekki endi-
lega alla söguna, þótt hættan á nei-
kvæðum áhrifum á stofna aukist eft-
ir því sem fleiri fuglar drepast.
Jafnvel þótt í ljós kæmi að dauðs-
föll í veiðarfæmm hefðu óvemleg
áhrif á fuglastofna væri engu að síð-
ur um fugla- og dýraverndarmál að
ræða, enda má segja að fuglarnir
drepist á fremur ómannúðlegan hátt
og mestmegnis að óþörfu. Af þeim
ástæðum einum er nauðsynlegt að
leita leiða til að draga úr slíkum
dauðsföllum. Kannski er það hægt
með tiltölulega einföldum, ódýmm
breytingum á fiskibátum ef vilji er
fyrir hendi. Að auki er hér um hags-
munamál sjómanna að ræða. Dauðir
fuglar geta eyðilagt veiðarfæri og
dregið úr afla. Stundum er dýrmæt-
um tíma eytt í að stugga fuglum frá
veiðarfæmm eða losa dauða fugla úr
þeim. Stundum em fuglar drepnir
með skotvopnum, t.d. til að koma í
veg fyrir að þeir nái beitu af línu eða
halda þeim frá fiskeldiskvíum.
Þau veiðarfæri sem helst virðast eiga
í hlut em þorskanet, grásleppunet
og lína. Fuglar hafa einnig drepist í
laxa- og silunganetum, netleiðumm
við laxagildmr, síldarnótum, kola-
netum og trolli, sem og komið í skel-
plóg eða önglast á færi. Líklega
drepast langflestir fuglar í þorska-
netum, eins og áðurnefnd dæmi
benda til. Þó er nokkuð ljóst að mis-
jafnt er eftir veiðarfærum hvaða
fuglategundir þau drepa. Þorskanet-
in drepa mestmegnis svartfugla,
einkum langvíur, grásleppunet teist-
ur og æðarfugla en lína fýla Fulmar-
us glacialis.
Árið 1997 var reynt að meta hve
margir fuglar drepast á ári hverju í
veiðarfæmm. Giskað var á að allt að
70 þúsund langvíur og stuttnefjur
Uria lomvia (fyrri tegundin í yfir-
gnæfandi meirihluta) drepist ár
hvert í netum landsmanna (Guð-
mundur A. Guðmundsson, Ævar
Petersen og Arnþór Garðarsson
1997). Þá hefur verið áætlað að þús-
undir ef ekki tugþúsundir fýla drep-
ist árlega við línuveiðar Islendinga
(Dunn og Steel 2001). Eins og þessar
tölur benda til em dauðsföllin meiri
en svo að unnt sé að láta sem ekkert
sé og getur fugladauði af þessum
ástæðum hæglega verið meiri.
Dauðsföll teistna í
NETUM
Lengi hefur verið þekkt að teista er í
hvað mestri hættu á að lenda í grá-
sleppunetum (Ævar Petersen 1998
b). Sumarið 1977 vom áhrif grá-
sleppuneta á varpstofn teistu í Flatey
á Breiðafirði metin á veiðitímanum,
sem stóð frá maí og fram eftir júlí
(Ævar Petersen 1981). Fjöldinn allur
af fullorðnum teistum drapst í net-
unum þetta sumar, en niðurstaða
rannsóknanna var sú að dauðsföll í
netum námu 10% af árlegum dauðs-
föllum í teistustofninum. Áhrif neta
á teistustofninn vom talin lítil, eða
aðeins um helmingur af meðal-
dauðsföllum hvers mánaðar ársins.
Enda kom í ljós að árleg dauðsföll
meðal fullorðinna teistna breyttust
lítið sem ekkert á tímabilinu 1975-
1995 þótt grásleppuveiðar margföld-
uðust á svæðinu (Frederiksen og
Ævar Petersen 1999). Varpstofn
teistu í Flatey fór engu að síður ört
minnkandi um árabil og þess vegna
hljóta aðrir þættir en dauðsföll
varpteistna hafa verið að verki
(Ævar Petersen 2001).
Grásleppunet geta haft áhrif á
teistustofninn á annan hátt en að
drepa fullorðnu fuglana. Ef varp-
teista drepst getur eftirlifandi maki
ekki ungað út eggjum né alið einn
önn fyrir ungum í hreiðri og því mis-
ferst varp það árið. Einnig drepast
margar ungar, ókynþroska teistur
(2-4 ára) í grásleppunetum. Nú er
ein af ástæðunum fyrir minnkandi
varpstofni álitin sú að grásleppunet
hafi áhrif á lífslíkur ungra teistna og
endurnýjun í varpinu verður því
ekki sem skyldi. Seinni tíma rann-
sóknir hafa rennt stoðum undir þá
niðurstöðu, þótt enn frekari rann-
sókna sé þörf (Ævar Petersen í
undirbúningi).
DAUÐSFÖLL ÆÐARFUGLA
í NETUM
Árið 1982 var kannað hve mikið af
æðarfuglum og öðmm tegundum
dmkknaði í grásleppunetum á ver-
tíðinni, sem stóð frá febrúar fram í
júlí. Stuðst var við skýrslur um auka-
afla, en þær vom leiðréttar með sam-
anburði við gögn frá aðilum þar sem
aukaafli var þekktur (Ævar Petersen
og Jón Guðmundsson, í handriti).
Niðurstaðan var sú að um 400 æð-
arfuglar vom taldir hafa drepist í
grásleppunetum á vertíðinni 1982,
eða um 0,06% af heildarstofni æðar-
fugla við ísland (Asbirk o.fl. 1997,
Ævar Petersen og Jón Guðmunds-
son, í handriti). Niðurstaðan var ekki
talin gefa tilefni til aðgerða til varnar
íslenska æðarstofninum. Engu að
síður er full ástæða til að draga úr
dánartíðni í netum eins og kostur er.
Dauðsföll æðarfugla voru rann-
sökuð að nýju fimm árum síðar (á
Breiðafirði 1987) og níu árum síðar
(á Húnaflóa 1991) með nokkuð öðr-
um aðferðum (Vilhjálmur Þor-
steinsson og Guðrún Marteinsdótt-
ir 1992). Niðurstöður gáfu lítið eitt
hærri tölur en fyrsta könnunin, þ.e.
54