Náttúrufræðingurinn - 2002, Blaðsíða 41

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
2. mynd. Innviðir gróhirslu (aethalium) Enteridium splendens var. juranum eftir að
veggur hennar brotnaði og brúnleitur grómassinn og dreifibúnaðurinn kom í ljós.
Ljósm. GGE.
var 30 x 13 mm, sem er nokkuð stórt
af slímsvepp að vera, en öllu lægri en
samfrymið hafði verið. En þar sem
veggurinn var svo viðkvæmur að
hann brotnaði, mat ég hæð hennar 3-
5 mm. Samfrymið var ljóst, næstum
hvítt, og var nokkurn veginn spor-
baugótt að grunnfleti. Gróin voru
næstum hnöttótt og 6,5-7,5 pm í
þvermál, laus hvert frá öðru og
vörtótt, með gisnum vörtum, en net-
mynstur úr görðum þakti heldur
meira en helming grósins, eitthvað
nálægt 8 möskvar þvert yfir gróið. Sá
rúmi helmingur (allt að 2/3 hlutar)
grósins sem var með þessu net-
mynstri var dekkri og virtist þykkari
en afgangurinn, sem hafði þynnri
vegg og var næstum sléttur, enda
spírunarsvæði grósins. Grómassinn
var rauðbrúnn og sat í því sem virtist
vera flækja þráða sem fyllti gróhirsl-
una, en var í rauninni það sem eftir
var af þeim einingum sem gróhirsla
á borð við þessa (aethalium) er gerð
úr. Því voru þræðimir ekki eiginlegir
dreifiþræðir þótt þeir gegndu því
hlutverki að skilja að og dreifa gró-
unum. Dreifibúnaðurinn líktist einna
helst trefjum, sem greindust lítið sem
ekkert, en á stöku stað víkkuðu þess-
ar brúnu trefjar og minntu á flata
borða. Ekki sáust neinir kristallar.
Mér virtist nokkuð augljóst, eftir
hafa þrætt gegnum greiningarlykil
að ættkvíslum slímsveppa á Bret-
landseyjum (Ing 1999), að þessi
slímsveppur væri af ættkvíslinni
Enteridium, en hvaða tegund þetta
væri var öllu erfiðara að skera úr
um. Það var eðli dreifibúnaðarins
sem ekki var ljóst í upphafi. Þær
trefjar sem ég skoðaði fyrst vom ein-
kennandi fyrir jaðar og topp gró-
hirslunnar en niðri undir botni hirsl-
unnar fannst það sem máli skipti,
eða kerfi stórgötóttra (göt mældust
120 pm í þvermál), linkulegra
blaðkna. Þegar þetta einkenni var
komið fram var ljóst að slímsvepp-
urinn í eldiviðarhlaðanum, sýni
AMNH-48892, væri Enteridium splend-
ens (Morgan) T. Macbr. var. juranum
(Meyl.) Hárk. Hann er lítt þekkt líf-
vera hérlendis og hefur aðeins fund-
ist á tveimur bútum af fúnum viði af
birki í Hallormsstaðarskógi, þann 8.
ágúst 1984, í rannsókn Henriks F.
Gotzsche á íslenskum slímsveppum
(Gotzsche 1987, 1990). Ing (1999)
segir þetta afbrigði tegundarinnar
vera algengt í Mið- og Norður-Evr-
ópu, sérstaklega í skóglendi til fjalla,
og er það reyndar kennt við Júra-
fjöllin.
Nú eru um 50 tegundir slím-
sveppa skráðar hérlendis (Helgi
Hallgrímsson og Guðríður Gyða
Eyjólfsdóttir), en um 800 tegundir
þeirra eru þekktar í heiminum (Kirk
o.fl. 2001). Slímsveppir eru ekki eig-
inlegir sveppir heldur tilheyra þeir
ríki frumdýra, Protozoa. Á vaxtar-
stigi er dæmigerður slímsveppur
teygjanlegt (þaðan kemur slímhluti
nafnsins), oft nokkuð skærlitt sam-
frymi sem getur skriðið um og étið
bakteríur og fleira álíka smálegt,
svona rétt eins og risavaxin amaba
þótt hvorki fari það langt né hratt,
en að lokum verður það nokkuð líkt
sveppum er samfrymið breytist í
þurra gróhirslu og gró. Þessi ólíku
stig í lífsferli slímsveppa ollu því að
þeir hafa í gegnum tíðina rokkað á
milli dýraríkis, af því að þeir geta
skriðið um, og jurtaríkis, vegna
þess að gróhirslur þeirra eru kyrr-
stæðar og líkjast sveppum (sem
lengi vel töldust til jurtaríkis). Slím-
sveppir fengu ekki inni í svepparík-
inu eins og það er nú, heldur lentu
með ýmsum öðrum lífverum í ríki
frumdýra og eru þar einn af
nokkrum flokkum sveppslegra
frumvera (flokkurinn Myxomycetes í
fylkingunni Myxomycota þegar not-
aðar eru sveppaendingar á flokkun-
areiningarnar en Mycetozoa ef dýra-
ríkisendingar eru notaðar).
Heimildir
Gotzsche, H.F. 1987. Arktiske og
subarktiske myxomyceter med særlig
henblik pá Island og Gronland. Dokt-
orsritgerð. Kobenhavns Universitet.
Institut for sporeplanter. Kobenhavn.
148 bls.
Gotzsche, H.F. 1990. Notes on Icelandic
Myxomycetes. Acta Botanica Islandica
10.3-21.
Helgi Hallgrímsson & Guðríður Gyða Eyj-
ólfsdóttir. íslenskt sveppatal I. Fjölrit
Náttúrufræðistofnunar (í vinnslu fyrir
útgáfu).
Ing, B. 1999. The Myxomycetes of Britain
and Ireland. An identification hand-
book. The Richmond Publishing Co.
Ltd. Slough. 374 bls.
Kirk, P.M., Cannon, P.F., David, J.C. &
Stalpers, J.A. 2001. Ainsworth & Bisby's
dictionary of the fungi. 9th ed. CAB
International. Wallingford. 655 bls.
UM HÖFUNDINN
Guðríður Gyða Eyjólfs-
dóttir (f. 1959) lauk
B.S.-prófi í líffræði frá
Háskóla íslands 1981
og doktorsprófi í sveppa-
fræði frá Manitobahá-
skóla í Winnipeg í
Kanada 1990. Guðríður
Gyða starfar á Náttúru-
fræðistofnun Islands,
Akureyrarsetri.
PÓSTFANG HÖFUNDAR
Guðríður Gyða Eyjólfsdóttir
gge@ni.is
Náttúrufræðistofnun íslands
Hafnarstræti 97
Pósthólf 180
602 Akureyri
41