Náttúrufræðingurinn - 2002, Blaðsíða 34

Náttúrufræðingurinn
1. mynd. Kúluskítssamfélag
í Mývatni. - Lake ball
("marimo") community in
Lake Mývatn. Ljósm./plioto
Isamu Wakana.
S
Arni Einarsson og Marianne Jensdóttir
KÚLUSKÍTUR
Aárunum kringum 1970 voru
gerðar ítarlegar rannsóknir á
vistkerfi Mývatns. Þær skil-
uðu þýðingarmiklum upplýsingum
um lífríki og lífsskilyrði í vatninu og
lögðu grunninn að síðari tíma rann-
sóknastarfi (Pétur M. Jónasson
1979). Að þeim loknum var út-
breiðsla botnlífs í vatninu þó enn
ekki talin nægilega vel þekkt. Sum-
arið 1977 var því gerður út rann-
sóknaleiðangur til Mývatns til að
kortleggja dýralíf og gróður á vatns-
botninum. Fyrir honum stóð Arnþór
Garðarsson prófessor.
Allt þetta sumar var mikill svif-
þörungagróður í vatninu, eins og oft
er, og sá ekki til botns nema á upp-
sprettusvæðum þar sem tært lindar-
vatn streymir fram. Kortlagningin
byggðist því á sýnum sem tekin
voru upp af botninum með ýmsum
áhöldum sem vatnalíffræðingar nota
í þessu skyni, og voru sum áhald-
anna sérstaklega hönnuð fyrir leið-
angurinn. Alls voru gerðar athugan-
ir á 209 stöðum í Mývatni (Arnþór
Garðarsson o.fl. 1987). Á einum
staðnum kom upp græn, loðin kúla,
um 10 cm í þvermál. Þetta var svo-
nefndur kúluskítur, grænþörungur
sem ber fræðiheitið Aegagropila
linnaei. Þetta var, að því er best er vit-
að, í fyrsta skipti sem kúluskítur
fannst í fræðilegri könnun á lífríki
Mývatns, en mývetnskir bændur
munu hafa þekkt hann frá ómunatíð
því að hann festist stundum í sil-
unganetum. Þaðan er nafnið komið
- gróður sem ánetjast kallast einu
nafni skítur þar í sveit. Kúlur af
þessu tagi kornu ekki fram víðar í yf-
irlitskönnuninni 1977.
Sumarið eftir brá svo við að svif-
þörungar voru með minnsta móti í
Mývatni og vatnið þess vegna svo
tært að sá til botns. Minnugur kúl-
unnar góðu frá sumrinu áður fór
fyrri greinarhöfundur vopnaður
vatnskíki á staðinn þar sem hún
hafði fundist. Vatnskíkir er kassi
með glerrúðu á botninum og með
honurn má skyggnast ofan í vatnið
úr báti. Sú sjón sem við blasti mun
seint líða höfundi úr minni. Botninn
var þakinn dökkgrænum kúlum.
Þær lágu þétt saman, hlið við hlið,
34 Náttúrufræöingurinn 71 (1-2), bls. 34-39, 2002