Náttúrufræðingurinn - 2002, Blaðsíða 11

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
18,0
16,0 U o
14,0 03 ÖJD
fl3
12,0 xs
03
10,0 ‘öO
8,0 'u JX
Tí
6,0 2
2
4,0 iO O)
2,0 s
0,0
4. mynd. Meðalhiti á Möðruvöllum sumarið 1996, þriggja daga meðaltal, og fjöldi
sortulóa sem veiddist í gildru á dag, meðaltal þriggja túna og þriggja úthagaspildna. -
Mean air temprature at Möðruvellir in summer 1996 and number of trapped Erigone
atra, tnean of 3 Itayfields and 3 pastures.
svo sem hávaxið og þétt gras með
litlum lággróðri. Þá kunna að vera
einhverjir efnafræðilegir þættir í
túnunum, tengdir áburðargjöf,
sem eru sortulónni hagstæðir
(Curry 1994). Fremur ólíklegt verð-
ur að teljast að slátturinn sé já-
kvæður fyrir köngulærnar, því
sláttur og umferð hlýtur að drepa
eitthvað af stofninum. Köngulær
eru rándýr sem lifa á öðrum smá-
dýrum og líklegast er að það séu
fæðuskilyrðin sem eru sortulónni
hagstæð í túnunum; að einhver
hópur smádýra eflist við slátt og
áburð og einhæfan gróður og
sortulóin lifi svo á þeim. Vel mætti
þá hugsa sér að sortulóin héldi
fæðutegundinni niðri, en líklegra
er að köngulóin, sem hefur hæga
nýliðun og lága frjósemi saman-
borið við minni hryggleysingja, nái
því ekki (Wise 1993, Curry 1994).
Auk þess eru köngulær alhæf rán-
dýr og halda því síður niðri einni
tegund dýra svo sem sérhæf rán-
dýr gætu gert. Því er eðlilegast að
skoða hvaða hryggleysingjar og
hugsanleg fæða eru í miklum mæli
í sömu spildum og sortulóin. Við
fljótlega skoðun á gögnunum frá
Möðruvöllum 1996 (Bjarni E. Guð-
leifsson 1998a) virðist helst að
fjöldi mítla (Acarina) og mordýra
(Collembola) fylgi fjölda köngulóa,
enda var langmest af þeim í sýnun-
um. Því var ákveðið að skoða
hvaða flokkar rnítla og mordýra
fylgdu fjölda sortulóa best.
Mítlar höfðu í rannsókninni á
Möðruvöllum 1996 verið greindir í
fimm flokka; flosmítla (Prostig-
mata), glermítla (Heterostigmata),
ránmítla (Mesostigmata), brynj-
umítla (Cryptostigmata) og fit-
umítla (Astigmata). Mordýrum var
einnig skipt í fimm flokka; blámor
(Poduridae), pottamor (Onychiuri-
dae), stafmor (Isotomidaé), kengmor
(Entomobryidae) og knattmor (Smin-
turidae). Gerð var einföld fylgni-
mæling á því hvaða flokkar mítla
og mordýra fylgdu helst fjölda
sortulóar. Var það annars vegar
gert með því að athuga hvort dýrin
fylgdu hvort öðru í fjölda gegnum
árið (en söfnunartímar voru 6 x 128
= 768) og hins vegar með því að
skoða heildarfjölda þeirra dýra
sem söfnuðust á hverri spildu (en
þær voru 6 talsins).
Ef öll gögnin, óflokkuð, bæði
tún og úthagi, eru skoðuð saman
og notaður fjöldi við hverja ein-
staka söfnun allt árið, kemur í ljós
að hvergi er sterk fylgni á milli
fjölda sortulóa og einhvers flokks
mítla og mordýra. Þó er veikt já-
kvætt samhengi á milli fjölda
sortulóa og flosmítla (r = 0,14"), en
þeim flokki tilheyrir einmitt
túnamítillinn (Penthaleus major).
Virðist þetta einkum koma til af
því að bæði sortuló og túnamítill
eru að mestu bundin við tún en
finnast nær ekki í úthaga, því ef
gögnin eru flokkuð í tún og út-
haga kemur þetta samhengi ekki
fram.
Ef lagður var saman heildarfjöldi
þeirra dýra (mítla og mordýra) sem
fundust yfir sumarið á hverri þess-
ara sex spildna, og reiknuð út fylgni
þeirra við sortulóarfjöldann á sömu
spildum, kom í ljós að neikvætt
samband var á milli sortulóar og
knattmors (r = -0,95”), aðallega
vegna þess að knattmor var miklu
algengara í úthaga en túnum, öfugt
við sortulóna. Þá var einnig í þessu
tilviki jákvætt samband á milli
sortulóar og flosmítla (r = 0,90*)-
Þar sem augljóst samhengi var í
báðum tilvikum á milli sortulóar
og flosmítla, en þar er túnamítill-
inn algjörlega ríkjandi, var ákveðið
að athuga nánar hvort verið gæti
að sortulóin lifði á túnamítli.
LlFIR SORTULÓIN Á
TÚNAMÍTLI? — LÍTIL
ATHUGUN
Túnamítillinn skefur upp yfirhúð
plantnanna og sýgur úr þeim
plöntusafann (Bjarni E. Guðleifsson
1996). Forstig fullvaxins túnamítils
er gyðlan, sem einnig er mjög virk
jurtaæta. Við fyrstu sýn og skoðun í
víðsjá gæti túnamítillinn (jafnt
gyðla sem fullvaxið dýr) virst ágæt
fæða fyrir könguló sem er auk þess
nokkuð stærri. Fullvaxinn túnamítill
er um 1 mm langur og gyðlurnar eru
um 0,5-0,7 mm en sortulóin 1,8-2,5
mm á lengd. Túnamítillinn er linur
og laus við harða skel sem ránmítlar
og brynjumítlar hafa (5. mynd).
Túnamítillinn hefur fundist í ótrú-
legum fjölda í túnum, allt að 400 ein-
staklingar hafa safnast í gildrur á
dag í eyfirskum túnum (Gudleifsson
o.fl. 2002). Þar sem margt benti til
þess að sortulóin, sem er dýraæta,
gæti lifað á túnamítlinum, sem er
jurtaæta, var gerð tilraun með að
fóðra köngulær á mismunandi smá-
11