Náttúrufræðingurinn - 2002, Qupperneq 64

Náttúrufræðingurinn
4. mynd. Ediacarafánan var safn furðudýra sem uppi voru fyrir 575 milljón árum. Þau
hafa verið botnföst eða á reki í sjó. Mönnum ber ekki saman um skyldleika þeirra við
önnur dýr, en nú þykir líklegt að sum verði flokkuð með einhverjum fylkingum dýra sem
nú lifa, en önnur virðast engum þekktum dýrum skyld.
kambríumtímabilið, hef ég ekkert við-
unandi svar. Meðan þessi vandi er
óleystur er hann fullgild röksemd
gegn þeim kenningum sem hér er
haldiðfram.
Steingerðar bakteríur
Það hefur nú fengist staðfest, sem
Darwin gerði ráð fyrir, að fyrir
kambríumtímabilið var krökkt af
lifandi verum á jörðinni. Lengi
framan af voru allar þessar lífverur
bakteríur, og er skiljanlegt að leifar
þeirra hafi farið framhjá steingerv-
ingafræðingum nítjándu aldar.
Elstu steingerðu bakteríurnar sem
þekkjast eru keðjur af frumum sem
verða vart greindar frá núlifandi
blábakteríum, er einnig kallast blá-
grænþörungar. Þessir steingerving-
ar fundust upp úr 1970 í vestan-
verðri Astralíu og eru af örverum
sem uppi voru fyrir 3,5 milljörðum
ára.
Fyrstu fjölfrumungamir
Elstu þekktu steingervingar af fjöl-
frumungum em um 1,8 ármilljarða
gamlar. Þetta em eins konar gormar,
um sentímetri á lengd, og staða
þeirra innan lífheimsins er óþekkt.
Elstu ákvarðanlegu fjölfmmungarn-
ir sem varðveist hafa em rauðþör-
ungar (skyldir sölvunum í fjömm
okkar), sem lifðu fyrir um 1,2 millj-
örðum ára.
Edicarafánan
Elstu dýrin sem leifar em af í jarð-
lögum vom uppi fyrir um 575 millj-
ón ámm, eða einum 40 milljón ámm
áður en kambríumtímabilið hófst.
Fyrsta safn þessara dýra, og jafn-
framt það stærsta, fannst í Ástralíu
þar sem heita Ediacarahæðir, og við
það er þessi fána kennd, þótt síðar
hafi svipuð kvikindi fundist í ýms-
um hlutum heims (4. mynd).
Þetta em furðuskepnur og menn
hafa jafnvel dregið í efa hvort telja
skuli þær til dýra. Sumir steingerv-
ingafræðingar hafa reynt að flokka
þessar lífvemr með plöntum, aðrir
með fléttum (samsettum lífverum
eins og fjallagrösum og hrein-
dýrafléttu) og enn aðrir hafa litið á
þær sem mislánaða tilraun náttúr-
unnar til að þróa fjölfrumunga. Nú
hallast fræðimenn helst að því að
sum ediacaradýrin séu forfeður ým-
issa meginstofna eða fylkinga dýra
sem enn em uppi, en önnur hafi
dáið út án þess að skilja eftir sig af-
komendur.
Kvikindin hafa verið botnföst og
óhreyfanleg, ellegar á reki í sjó.
Þarna má sjá kringlóttar skífur með
Y-laga fellingu eða kamb út frá
miðju, aflöng blöð með raufum er
minna á rimlagluggatjöld, og sumar
hafa þessar lífvemr skilið eftir sig för
í sjávarsandi er helst líkjast risastór-
um fingraförum.
Fyrstu eiginlegu vefdýrin
Fyrir kambríumtímabil hafa, samtírn-
is ediacarafánunni, verið að þróast
dýr er minna meir á þau sem við eig-
um að venjast, en merki um þau em
af skornum skammti. í 550 milljón ára
bergi hafa fundist steingerð göng og
slóðir sem hljóta að vera eftir dýr búin
vöðvum, en ediacaradýrin gátu ekki
hreyft sig úr stað. Árið 1998 fundu
kínverskir og bandarískir vísinda-
menn 570 ármilljóna safn af smásæj-
um, steingerðum eggjum og nokk-
urra frnrnna fóstmm þar sem skipan
frnmna er eins og í fóstmm ýmissa
vefdýra (5. mynd). Ekki verður ráðið
hvers konar skepnur hefðu vaxið af
þessum forkambrísku fóstmm.
5. mynd. Árið 1998 fund-
ust 570 milljón ára smá-
sæ, steingerð fóstur. Skip-
an frumna í þeim er hin
sama og í ýmsum núlif-
andi dýrum.