Náttúrufræðingurinn - 2002, Blaðsíða 12

N áttúrufræðingurinn
5. mynd. Túnamttill, Penthaleus major, á grasblaði. Einkennandi er að endaparmur er
á baki dýrsins og þar safnast oft fyrir úrgangsdropi. Dýrið er um 1 mm á lengd. - Wint-
er grain mite, Penthaleus major, on grass leaf. The mite is approxitnately 1 mm long
with a characteristic anus on the dorsal side, often collecting a drop of excrements.
Ljósm./Photo. University of Nebraska, Department of Entomology.
dýrum, þar á meðal túnamítli, og at-
hugað hvort þessi tilgáta stæðist.
Verkefnið nefndist „Lifir sortulóin
fErigone atraj á túnamttli (Tent-
haleus major) í íslenskum túnum?"
Undirbúningur rannsóknarinnar
hófst síðari hluta maí árið 2000, en
þá voru lagðar út sex fallgildrur í
tvær túnspildur á Möðruvöllum,
Efstumýri og Miðmýri, og voru þær
tæmdar 6. júní. Var það gert til að
safna sortulóm, mordýrum og
svarðmýi. Köngulær voru kyn-
greindar undir víðsjá en túnamítlar
voru ekki flokkaðir í mismunandi
þroskastig. Mordýr voru ekki
greind til flokka eða tegundar.
Pör af sortuló (karl og kerla) voru
sett saman í glær 200 ml lokuð plast-
glös með rökum vikursteini og
þerriblaði. Glösin voru sett í kæli-
borð við 20°C og 16 tíma á dag á
svonefndri kalstofu. I sumum glös-
um voru einungis karlar (enda
veiddist langmest af þeim). Síðan
voru köngulærnar fóðraðar annan
hvern dag á túnamítlum eða mor-
dýrum sem sótt voru í fallgildr-
urnar. Einnig voru pör svelt og
fylgst með viðgangi þeirra. Niður-
staðan varð þessi:
1. Köngulærnar þrifust ágætlega í
glösunum í að minnsta kosti 3
vikur.
2. Þær lifðu góðu lífi á mordýrum
og hurfu þau jafnóðum og fóðrað
var með þeim.
3. Köngulærnar litu ekki við
túnamítlunum og átu fremur
makana.
4. Þær gátu lifað allt að 2 vikur án
fóðrunar en hætti þá til að éta
aðrar köngulær. Þar sem um pör
var að ræða voru það yfirleitt
kerlurnar sem átu karlana.
Meginspurningu verkefnisins, um
það hvort sortulóin lifi á túnamítli í
íslenskum túnum, svaraði athug-
unin því neitandi, og skýrir það
meðal annars hvers vegna túnamít-
ill nær sér svo vel á strik í túnum.
Vitað er að túnamítillinn lifir aðal-
lega á ákveðnum túngrösum, svo
sem vallarfoxgrasi og háliðagrasi,
en ekki er vitað á hverju sortulóin
lifir aðallega í vistkerfi íslenskra
túna. I þessu forverkefni dafnaði
sortulóin vel á mordýrum, en verð-
ugt viðfangsefni er að kanna nánar
fæðu sortulóarinnar. Sótt var um
fjármagn til Rannís til rannsóknar á
því, en það fékkst ekki. Var hug-
myndin að kanna hver væri aðal-
fæða sortulóarinnar, hvernig hún
dafnaði á mismunandi fæðu, hvaða
fæða hvetur helst til varps og hve
margar kynslóðir eru á ári í íslensk-
um túnum.
LlFIR SORTULÓIN Á MOR-
DÝRUM? — LÍKINDI
I fyrrgreindum fylgnireikningum á
gögnum frá Möðruvöllum voru
gögnin ekki flokkuð í tún og út-
haga. Þegar búið er að útiloka að
sortulóin lifi á túnamítli væri fróð-
legt að kanna hvort gögnin gefi ein-
hverjar vísbendingar um aðalfæðu
sortulóarinnar í þessum tveimur
vistkerfum, túni og úthaga. Var því
athugað nánar hvaða mítla- og
mordýraflokkar fylgdu helst sortu-
lónni gegnum árið ef gögnin voru
flokkuð í tún og úthaga. I túnum
fylgir sortulóafjöldinn kengmori (r
= 0,18”) og veikt neikvætt samband
var á milli sortulóar og knattmors
(r = -0,15"). Verður því að teljast lík-
legt að sortulóin lifi á kengmori í
túnum. í úthaganum, þar sem
sortuló var fremur fátíð, virtist
helst að hún komi fram samhliða
ránmítlum (r = 0,31 "*) og blámori (r
= 0,20‘"). Gæti það bent til þess að
þessir dýrahópar væru aðalfæða
sortulóar í úthaga, og verður
blámorið að teljast líklegra en
ránmítlarnir sem eru með harða
skel. Má fremur hugsa sér að sortu-
ló og ránmítlar lifi báðir á sömu
mordýrunum og að þau séu keppi-
nautar. I heild benda niðurstöðurn-
ar því til þess að kengmor kunni að
vera aðalfæða sortulóarinnar í tún-
um en blámor í úthaga.
ÁLYKTAN I R
Umfjöllunin er byggð á erlendum og
innlendum heimildum auk hrygg-
leysingjasöfnunar í fallgildrur á
Möðruvöllum í Hörgárdal 1996-
1997. Sortuló er langalgengasta teg-
und köngulóa í eyfirskum túnum og
er þar allt að 80% af köngulóarstofn-
inum en einungis um 10% í sambæri-
legum grasivöxnum beitilöndum. I
túnunum söfnuðust nær 4 einstak-
lingar af sortuló á dag þegar mest var
að vorinu en einungis um 0,8 einstak-
lingar á dag í úthaganum. Bæði í tún-
um og úthaga má greina tvö hámörk
í virkni sortulóar snemmsumars,
annað í lok maí og hitt í lok júní, og
svo minna hámark í lok júlí. Virðast
þessi hámörk helst tengjast hitatopp-
um. Haustkynslóðin er lítil, kemur
fram í lok september og er meira
áberandi í túnunum. Sortulóastofn-
inn fylgir fjölda túnamítils, sem er
12