Náttúrufræðingurinn - 2002, Blaðsíða 59

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
gefa tilefni til. Hvernig svo sem
könnun af þessu tagi er framkvæmd
í smáatriðum er brýnt að skoða upp-
lýsingar urn veiðiálag eftir hafsvæð-
um og árstíma með hliðsjón af teg-
undum veiðarfæra.
Til að fylgja eftir ofangreindum
markmiðum er lagt til að eftirfarandi
verkefni verði unnin. Tillögurnar
eru lagðar fram með hliðsjón af
þeirri þekkingu sem fyrir liggur á
vandamálinu. Verkefnum er skipt
upp eftir fuglategundum, hverskon-
ar veiðarfæri eiga í hlut og við hvaða
aðstæður veiðar fara fram, enda er
nauðsynlegt að skipta viðfangsefn-
inu í viðráðanlega áfanga. Einnig
þarf að átta sig á að kannanir þurfa
að vera misnákvæmar til þess að fá
fram svör við mismunandi spurn-
ingum. Eins og áður segir er lögð
áhersla á almenna yfirlitskönnun í
upphafi. Oðrum verkefnum er ekki
raðað í neina sérstaka forgangsröð.
Almenn yfirlitskönnun. Slík
könnun miðar að því að fá al-
mennt yfirlit yfir fuglategundir
sem drepast í veiðarfærum, hlut-
fallslega tíðni þeirra, dreifingu
við landið og yfir árið. Athugan-
ir geta verið í tveimur hlutum,
þ.e. (1) könnun byggð á ákveðnu
úrtaki sjómaima (í síma, með út-
sendum spumingarlista eða hvort
tveggja) og (2) vettvangskönnun
á mismunandi árstímum eftir
veiðarfærum og veiðislóð. Eðli-
legt er að taka tillit til þeirra at-
riða um línuveiðar sem FAO
leggur áherslu á að sé safnað.
Svartfuglar. Hér er um að ræða
samheiti yfir þrjár fuglategundir
(langvíu, stuttnefju og álku).
Svartfuglar eru taldir drepast
fugla mest í veiðarfærum, eink-
anlega langvía. Meta þarf árleg-
an fjölda fugla sem drepst á
þennan hátt, hvenær árs dauðs-
föll eiga sér stað og hvar við
landið. Hlutfall fullorðinna og
ókynþroska fugla segir mikið til
um áhrif fugladauða á viðkom-
andi stofna. Niðurstöður eru
bornar saman við stærð og dreif-
ingu stofnanna til að fá hug-
mynd um áhrif fugladauða af
þessum völdum með hliðsjón af
niðurstöðum fuglamerkinga um
ferðir fugla, en þeir geta bæði
verið komnir úr íslenskum
fuglabyggðum og erlendis frá.
Hvort unnt er að greina úr
hvaða varpbyggðum fuglarnir
eru ættaðir ræðst af greiningar-
hæfni DNA-tækni. Dauðsföll í
veiðarfærum geta haft umtals-
verð áhrif á einstök sjófugla-
vörp, þótt þau séu ekki afger-
andi fyrir viðkomandi fugla-
stofn í heild.
Lómur og himbrimi. Upplýsing-
ar úr fuglamerkingum og fugla-
safni Náttúrufræðistofnunar Is-
lands benda til þess að
óvenjumikið af lómum og him-
brimum drepist í veiðarfærum.
Himbrimi, sem er náskyldur
lómi, hefur svipaða lífshætti og
líklegt að hann lendi jafnoft í
veiðarfærum og lómur, sbr.
grein Sigurðar Gunnarssonar
(2000) og Válista Náttúrufræði-
stofnunar íslands (2000). Stofnar
beggja tegunda eru fremur litlir,
auk þess sem himbrimi verpur
nær hvergi í Evrópu nema hér á
landi (Ævar Petersen 1998). ís-
lendingar bera því sérstaka
ábyrgð á vernd tegundarinnar.
Við túlkun niðurstaðna þarf að
taka tillit til uppruna fuglanna,
aldurs, hvar þeir drepast og á
hvaða árstíma.
Dtlaskarfur og toppskarfur.
Stofnstærð beggja skarfateg-
undanna sem verpa hér á landi
er nokkur þúsund pör (Arnþór
Garðarsson 1979, 1996, 1999).
Skarfar eru veiddir nokkuð auk
þess að koma í net í talsverðum
mæli. Stærð dílaskarfastofnsins
hefur sveiflast mikið síðustu
áratugi (Arnþór Garðarsson
1996,1999, Ævar Petersen 1993).
Ymsar ástæður hafa verið nefnd-
ar til sögunnar, þ. á m. grá-
sleppuveiðar. Skoða þarf fjölda
og aldurssamsetningu fugla sem
drepast í netum og meta áhrif á
stofnana.
Teista. Áhrif grásleppuveiða á
teistustofninn hafa verið könnuð í
tvígang án þess að unnt hafi ver-
ið að sýna fram á að þau væru
neikvæð fyrir varpstofninn
(Ævar Petersen 1981, Frederiksen
og Ævar Petersen 1999). Gildar
ástæður eru taldar vera fyrir
þeim niðurstöðum og talið líkleg-
ast að ónákvæm gögn um um-
fang grásleppuveiða séu meginá-
stæða þess að ekkert samband
fannst við stofnbreytingar. Teistu-
stofninn í Hatey á Breiðafirði, þar
sem hann er vaktaður, minnkaði
sífellt í mörg ár (Ævar Petersen,
2001; í undirbúningi). Hrinda
þarf í framkvæmd frekari rann-
sóknum á áhrifum grásleppuneta
á teistustofninn víðar við landið.
Æðarfugl. Efnahagslega er æð-
arfugl mikilvægasta fuglateg-
undin hér á landi. Tvær kannan-
ir á fjölda fugla sem drapst í
grásleppunetum bentu ekki til
áhrifa á stofninn. Síðustu kann-
anir fóru fram 1987 og 1991 (Vil-
hjálmur Þorsteinsson og Guðrún
Marteinsdóttir 1992) en síðan
hafa grásleppuveiðar aukist.
Ástæða er til að endurtaka fyrri
kannanir til að sjá hvort líkur séu
á því að netadauði hafi áhrif á
æðarstofninn. Hyggja þarf að
staðbundnum áhrifum sem
hluta af þessu verkefni, því ein-
stök æðarvörp geta orðið íýrir
áföllum þótt áhrifin á íslenska
æðarstofninn í heild séu hverf-
andi.
Fýll. Vitað er að fýlar koma tals-
vert á króka þegar lína er lögð
út. Lagt hefur verið fram gróft
mat á fjölda fugla sem drepst á
þennan hátt hér við land (Dunn
og Steel 2001). Slíkur dauðdagi
er kvalafullur jafnvel þótt línu-
veiðar hafi ekki afgerandi áhrif
á fýlastofninn. Það samræmist
ekki íslenskum dýraverndar-
lögum að láta slíkt afskipta-
laust. Fiskimenn verða auk þess
fyrir talsverðum skaða af þess-
um sökurn. Reyna þarf aðferðir
sem draga úr eða koma í veg
59