Náttúrufræðingurinn - 2002, Blaðsíða 35

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
allar álíka stórar, á að giska 10-12 cm
í þvermál, og mynduðu stóran flekk
á botninum (1. og 3. mynd). Utan
flekksins tók við leðjubotn þar sem
enginn gróður var sjáanlegur. Fleiri
slíkir flekkir fundust í þessum leið-
angri og öðrum leiðöngrum næstu
árin.
Það plöntusamfélag sem þarna
gat að líta kom mjög á óvart. Ekkert
fannst í vísindaritum sem gaf til
kynna að kúluskítur myndaði sam-
félög með þessum hætti og yfirhöf-
uð var lítið bitastætt að hafa um
kúluskít í þeim prentuðu heimildum
sem tiltækar voru.
Kúluskíturinn vekur
ATHYGLl
Kúluskíturinn vakti hvarvetna at-
hygli þar sem hann var hafður til
sýnis. Arið 1994 setti Náttúruvernd-
arráð (nú Náttúruvernd ríkisins)
upp gestastofu fyrir ferðamenn í
Mývatnssveit. Kúluskíturinn var þar
settur í öndvegi. Útbúin var kúlu-
skítspersóna í formi teiknimynda-
2. mynd. Myndatökumenn að störfum við
kúluskítsbúrið í gestastofu Náttúru-
verndar ríkisins við Mývatn. - Filming
marimo in an aquarium at the Myvatn
Vistor Centre. Ljósm./photo Hrafnhildur
Hannesdóttir.
fígúru, sem þjónaði því hlutverki að
gera sýningarefnið lifandi í augum
gesta. Sett var upp búr þar sem gest-
ir gátu handleikið lifandi kúluskít,
og kviknuðu ævinlega spurningar í
tengslum við það (2. mynd). Algeng-
ast var að spurt væri hve gamlar
plönturnar yrðu, hvað væri innan í
þeim, hvernig stæði á því að þær
gætu verið grænar allan hringinn
o.s.frv. Fátt varð um svör, því að
3. mynd. Kúluskítsbreiða í Mývatni sumarið 2000. Slikja af grænþörungnum C.
glomerata liggur milli kúlnanna. - A colony of lake balls in Lake Mývatn in 2000. Fila-
ments of C. glomerata fill the spaces between the balls. Ljósm./photo Isamu Wakana.
rannsóknir höfðu ekki verið gerðar á
nema fáum þessara atriða svo kunn-
ugt væri. Við þetta sat til ársins 1999.
Þáttur isamu wakana
Þá gerðist nokkuð óvænt sem ger-
breytti stöðu mála. Boð komu frá
japönskum plöntulífeðlisfræðingi,
Isamu Wakana að nafni. Hann
hafði rekist á mynd af kúluskíts-
breiðu á vefsíðu Náttúrurann-
sóknastöðvarinnar við Mývatn og
sýndi því nú áhuga að koma og
kafa í vatnið til rannsókna. Það
fylgdi sögunni að Isamu hefði
stundað rannsóknir á kúluskít um
árabil í heimalandi sínu. Isamu
greindi ennfremur frá því að í
Akanvatni á eynni Hokkaido væri
breiða af kúluskít sem væri ekki
ósvipuð þörungabreiðunum í Mý-
vatni. Þessar breiður væru hinar
einu sem vitað væri um í veröld-
inni. Kúluskíturinn, eða marimo á
máli þarlendra, væri stranglega
friðaður í Japan, hefði verið út-
nefndur árið 1952 sem sérstök nátt-
úrugersemi og mikið starf væri
unnið til að stuðla að vernd hans.
Fjöldi ferðamanna kæmi gagngert
til þess að skoða plönturnar, sem
væru víðfrægar í Japan. Þriggja
daga marimo-hátíð væri haldin ár-
lega á bökkum Akanvatns þar sem
allt snerist um þessar grænu, loðnu
þörungakúlur.
Isamu Wakana stendur fyrir út-
gáfu vísindarits, Marimo Research,
þar sem kynntar eru niðurstöður
rannsókna á kúluskít í Japan. Þar er
greint frá rannsóknum á útbreiðslu
þörungsins í Akanvatni og skyld-
leika við aðra þörunga en einkum
þó rannsóknum á lífeðlisfræði
hans. Talsvert af því sem hér fer á
eftir um lifnaðarhætti kúluskíts er
byggt á rannsóknum Isamu Wak-
ana og samstarfsmanna hans.
Svo fór að Isamu Wakana kom
alls fjórum sinnum til Islands og
kafaði í Mývatn til rannsókna á
kúluskítnum.
VATNASKÚFUR og
KÚ LUSKÍTU R
Kúluskítur er nafn sem hér er notað
um sérstakt vaxtarform tegundar-
innar Aegagropila linnaei, þar sem
hver planta vex upp í stóra kúlu er
liggur laus á botninum. Grænþör-
ungur þessi þekkist úr mörgum
vötnum víða um heim en hann hef-
ur þrjú vaxtarform og vex oftast
annaðhvort botnfastur á hörðu und-
irlagi, líkt og mosi á steinum, eða
sem laus ló á mjúkum leðjubotni og
35