Fréttablaðið - 29.08.2009, Blaðsíða 21

LAUGARDAGUR 29. ágúst 2009 21
UMRÆÐAN
Ari Freyr Hermanns-
son, Jóhanna
Dýrunn Jónsdóttir,
Kristján Freyr Kristj-
ánsson og Sóley
Jónsdóttir skrifa um
íslenskan sjávar-
útveg.
Íslenskur sjávar-útvegur er fullur
af tækifærum sem
Íslendingar eiga að
nýta sér til að við-
halda þróun á iðnað-
inum sem virðist hafa
staðnað undanfarin
ár.“ Það eru niðurstöð-
ur nýsköpunarhóps
Innovit sem sumarið
2009 var falið að vinna
verkefni um íslenskan
sjávarútveg.
Hópurinn, sem saman stóð af
fjórum háskólanemendum á aldr-
inum 24-27 ára, var mjög fjöl-
breyttur. Nemendurnir komu úr
verkfræði, stjórnmálafræði og
viðskiptafræði en höfðu einn-
ig grunn á öðrum sviðum. Verk-
efnið fólst í því að kanna íslenska
markaðinn og meta hvar leyndust
hugsanleg tækifæri fyrir nýsköp-
un í sjávarútvegi.
Verkefni þetta var unnið fyrir
Icelandic Group, alþjóðlegt fyrir-
tæki í sjávarútvegi, undir hand-
leiðslu Innovit nýsköpunar- og
frumkvöðlaseturs.
Þar sem hópurinn var mennt-
aður á mörgum sviðum, var hann
fær um að meta þverfaglega kosti
og galla íslensks sjávarútvegs og
möguleg tækifæri, þrátt fyrir að
hópurinn hefði ekki áður starfað
við íslenskan sjávarútveg.
Óaðgengileg atvinnugrein
Upplýsingar um íslenskan sjávar-
útveg eru almennt ekki auð-
fengnar. Þar má sem dæmi nefna
upplýsingar um virðiskeðju fiska-
furða og hvernig kaup og sala á
fiskafurðum fer fram. Ekki er
heldur um auðugan garð að gresja
á veraldarvefnum og vefsíður
útgerða og fiskvinnslufyrirtækja
eru sjaldan eða illa uppfærðar.
Þau gögn sem helst er hægt að
reiða sig á eru gögn frá Hagstofu
Íslands og Fiskistofu en eru þau
þó langt frá því að vera fullnægj-
andi þegar farið er út í veigamik-
il verkefni.
Hópurinn áttaði sig fljótt á því
að eigendur útgerða og kvóta, sem
og helstu stjórnendur í íslensk-
um sjávarútvegi eru oftast nær
„fæddir inn í bransann“ og því
ekki greið leið fyrir aðra áhuga-
sama inn í atvinnugreinina.
Til að fræðast um íslensk-
an sjávar útveg voru tekin viðtöl
við fagaðila á markaðnum. Rætt
var við sjómenn, kvótaeigendur,
útgerðir og allar helstu stofnanir
tengdar íslenskum sjávarútvegi.
Sem dæmi má nefna MATÍS, LÍÚ,
Útflutningsráð, Landssamband
fiskeldisstöðva og Samtök fisk-
vinnslustöðva.
Niðurstöður þessarar upplýs-
ingaleitar voru sláandi. Aðilar á
markaði höfðu mjög mismunandi
sýn á íslenskan sjávarútveg en til
að mynda höfðu sjómenn sem starf-
að höfðu í iðnaðnum í 30 ár allt
aðrar skoðanir en kaup- og sölu-
menn á því hvernig iðnaðurinn
gengur fyrir sig. Vitneskja þeirra
sem spurðir voru, var mestmegnis
hjá þeim sjálfum og í hugum þeirra
fremur en í gögnum sem hægt var
að vísa í. „Menn bara vita þetta“
var algengt svar þegar hópurinn
spurðist fyrir um hvar helst væri
að finna gagnlegar upplýsingar um
iðnaðinn. Það að mikilvægar upp-
lýsingar sem þessar skuli ekki vera
skjalfestar á einn eða annan hátt
er iðnaðinum síður en svo til fram-
dráttar. Upplýsingaskortur kann að
vera ein ástæða þess að ungt fólk
leitar síður í sjávarútveg en annan
íslenskan iðnað því góðar upplýs-
ingar eru jú grunnforsenda fyrir
sýnileika iðnaðarins.
Víða pottur brotinn
Að mati hópsins er víða pottur brot-
inn í íslenskum sjávarútvegi. Fyrir-
tæki á markaðnum hafa mörg hver
ekki tileinkað sér þau fræði og þær
stjórnunaraðferðir sem viðgangast
í atvinnurekstri nú á dögum. Hugs-
anleg ástæða þess kann að vera að
ungt háskólamenntað fólk hefur
streymt inn í fjármálageirann og
sáralítil endurnýjun hefur verið í
íslenskum sjávarútvegi síðast liðin
ár.
Kanna þarf tækifæri sem fel-
ast í innleiðingu nýrra starfshátta.
Sem dæmi má þar nefna þekkingar-
stjórnun, stjórnun og stefnumótun
og bestun á hina ýmsu verkferla.
Þetta eru þættir sem geta haft virð-
isaukandi áhrif á íslenskan sjávar-
útveg og gert hann að mörgu leyti
skilvirkari.
Þröngsýni hefur verið þess vald-
andi að margir Íslendingar hafa
misst trú á tækifæri í íslenskum
sjávarútvegi og því leitað á önnur
mið. Rökin eru gjarnan að einung-
is sé verið að veiða tiltekið magn
sjávar afurða ár hvert og virði
þeirra standi í stað. Þetta viðhorf
einkennist af gömlum gildum og
er vert að gera tilraunir til þess
að breyta því með aukinni fræðslu
meðal almennings.
Hvers vegna er til dæmis hægt að
panta norskan lax á öllum fínustu
veitingastöðum heims?
Það er vegna þess að Norðmönn-
um hefur, með einkar öflugri mark-
aðssetningu, tekist að gera norska
laxinn að sterku vörumerki og stað-
setja hann í hugum neytenda sem
gæðavöru.
Íslendingar gætu beitt ámóta
aðferðum og þannig aukið verðmæti
íslenska fisksins til muna. Íslenskur
fiskur gæti með þessum aðferðum
náð vinsældum á alþjóðamarkaði
því augljóst er að hann á hann jafn
mikið erindi þangað og sá norski.
Mörg tækifæri
Margar leiðir eru til þess færar
að gera íslenska fiskinn það eftir-
sóknarverðan að hann skeri sig úr
meðal annars fisks. Til dæmis væri
hægt að sérmerkja allar umbúðir
utan um íslenskan fisk þannig að
neytendum væri gert kleift að sjá
hvar og hvenær hann var veiddur.
Vörur framleiddar úr roði, til að
mynda skófatnaður og bindi gætu
einnig aukið sýnileika íslenska
fisksins á alþjóðamarkaði. Þar sem
fiskur er takmörkuð auðlind væru
þetta ákjósanlegar leiðir til þess að
ná fram auknu virði með aukinni
eftirspurn.
Mikið hefur verið um tæknilega
þróun innan sjávarútvegs á Íslandi
en lítil þróun hefur verið í aðferð-
um til að auka virði fiskafurða.
Íslenska þjóðin gæti tekið sér
aðrar þjóðir til fyrirmyndar, til
að mynda þjóðir sem ekki búa yfir
miklum auðlindum en hafa á hinn
bóginn skapað sér eigin verðmæti
með hugviti og tækni.
Þróun óumflýjanleg
Ef sömu aðferðum væri beitt á
íslenskan sjávarútveg væri hægt að
auka virði hans til muna. Íslenskur
sjávarútvegur á að opna dyr sínar
fyrir nýjum hugmyndum og nýju
og kraftmiklu fólki. Hann á beita
aðferðum til að laða að menntafólk
úr háskólum landsins og virkja
hugvit þess til að efla iðnaðinn.
Þróun er óumflýjanleg í íslensk-
um sjávarútvegi. Þau fyrirtæki
sem átta sig á því og grípa til
aðgerða munu að öllum líkind-
um sjá aukinn hag í sjávar útvegi
á komandi árum. Áhugavert verð-
ur að sjá hverjir munu leiða þá
þróun.
Ari Freyr Hermannsson, BSc í
iðnaðarverkfræði frá HÍ, stundar
meistaranám í fjármálaverkfræði
við HÍ.
Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir, BSc
í viðskiptafræði frá HR, stund-
ar meistaranám í stjórnun og
stefnumótum við HÍ.
Kristján Freyr Kristjánsson, BA
í stjórnmálafræði frá HÍ, stundar
meistaranám í markaðsfræðum
og alþjóðaviðskiptum við HÍ.
Sóley Jónsdóttir stundar nám í
viðskiptafræði við HR.
Sýn ungra háskólanema á íslenskan sjávarútveg
Upplýsingar um íslenskan
sjávarútveg eru almennt ekki
auðfengnar. Þar má sem dæmi
nefna upplýsingar um virðis-
keðju fiskafurða og hvernig
kaup og sala á fiskafurðum fer
fram.
Icesave-frumvarpið
til almennings
UMRÆÐAN
Hjörtur Hjartarson
skrifar um Icesave
Icesave-frumvarp-ið er úr höndum
Alþingis. Á www.
kjosa.is er verið að
safna undirskrift-
um við áskorun til
forseta Íslands um
að synja frumvarp-
inu staðfestingar þannig að
almenningur geri út um málið
í þjóðaratkvæðagreiðslu. Meg-
inrökin eru þríþætt: Fjárskuld-
bindingin sem frumvarpið
gerir ráð fyrir að þjóðin gang-
ist undir er fordæmalaus, bæði
stærð skuldbindingarinnar og
hvernig til hennar var stofn-
að. Í öðru lagi á almenningur
kvölina af Icesave-hneykslinu,
hvort sem ríkisábyrgðinni verð-
ur hafnað eða hún samþykkt. Í
þriðja lagi virðist fullreynt að
ná sæmilegri sátt meðal þjóð-
arinnar um málið eftir hefð-
bundnum leiðum.
Sé litið til ástandsins í sam-
félaginu, þyngjast enn rökin
fyrir þjóðaratkvæðagreiðslu.
Hér ríkir vantraust á stjórn-
málamönnum, embættismönn-
um og stjórnsýslustofnunum.
Líklega fordæmalaust í „vest-
rænu lýðræðisríki“. Stjórnmála-
stéttin hefur að formi til umboð
þjóðarinnar í málinu, en ekkert
umfram það. Icesave-krísan er
orðin að táknmynd hrunsins
og almenningur verður að fá
að gera út um hana
sjálfur. Að öðrum
kosti verður Icesa-
ve-gremjan viðvar-
andi næstu árin til
stórkostlegs skaða
fyrir samfélagið.
Farsæl niðurstaða
er sú sem þjóðin nær
sátt um. Niðurstaða
sem magnað ósætti
ríkir um er röng.
Forsetaembætt-
ið getur ekki tekið afstöðu
til málsins. Embættið getur
aðeins gert þjóðinni kleift að
eiga síðasta orðið. Aumt væri
að gefa upp á bátinn, baráttu-
laust, stjórnarskrár varinn rétt
sem almenningur á til þess að
taka mál í sínar hendur. Þegar
þetta er ritað hefur hátt á fjórða
þúsund manns skorað á forseta
Íslands að vísa málinu „í okkar
hendur“. Það eru um 1,5% kjós-
enda, en á Ítalíu og í Sviss, til
dæmis, myndi það duga ríf-
lega til að knýja fram þjóðar-
atkvæðagreiðslu um mál.
Áskorunin er sett fram í
trausti þess að forseti Íslands
fallist á röksemdirnar fyrir
þjóðaratkvæðagreiðslu um
málið. Við vonum samt og
treystum á framtakssemi
almennings – þeirra sem munu
borga Icesave-reikninginn.
Takið undir áskorunina. Tím-
inn er naumur.
Höfundur er talsmaður „Í
okkar hendur“ á vefsíðunni
www.kjosa.is.
HJÖRTUR HJARTARSON
ARI FREYR
HERMANNSSON
JÓHANNA DÝRUNN
JÓNSDÓTTIR
KRISTJÁN FREYR
KRISTJÁNSSON
SÓLEY
JÓNSDÓTTIR