Andvari - 01.06.1963, Side 22

20
SÍMON JÓH. ÁGÚSTSSON
ANDVAIU
að komast að raun um, hvað það getur
leyft sér gagnvart öðrum mönnum, ekki
síður en hlutum. A seinna hluta 19.
aldar tók Herbert Spencer upp kenningu
Rousseaus um refsingar og rökstuddi hana
betur.
Rousseau veitist mjög að ótímabæru
bóknámi. Ifvað kenna uppeldisfræðingar
okkar börnunum? Orð, innantóm orð og
aftur orð. Menn kenna börnunum orð,
án þess að veita þeim hugmynd urn þá
hluti, scm orðin tákna. Barnið á að afla
sér þekkingar á hlutunum sjálfuin, með
því að athuga þá, handleika þá og beita
þeim. „Fyrstu kennarar okkar í heimspeki
eru fætur okkar, hendur, augu og eyru.“
Þess vegna er engin áherzla lögð á að
kenna Emil að lesa og skrifa, fyrr en
hann finnur sjálfur þörf á því. Og ein-
mitt vegna þess, að kennarinn gerir ekki
ráð fyrir því, að hann verði snemma læs,
mun hann vera orðinn læs og skrifandi
við 10 ára aldur. Allt, sem með þarf, er
að vekja áhuga hans. Hann fær t. d.
boðskort. Enginn er við til þess að lesa
það fyrir hann og hann verður af boð-
inu. Hann saknar þess nú að kunna ekki
að lesa og vill nú óður og uppvægur
hefja lestrarnám.
Emil er nú orðinn 12 ára. Hann er
vel þroskaður líkamlega, frjálslegur, sjálf-
stæður og eðlilegur í framkomu. Hann
hefur nær ekkert lært af bókum, en allt
af reynslunni. Bók náttúrunnar hefur
hann lesið þeirn mun betur. Dómgreind
hans er þroskuð. Hann kann aðeins
móðurmál sitt, en skilur þau orð, sem
hann ber sér í munn. Hann spyr ekki
óþarfra spurninga, heldur athugar hlut-
ina sjálfur.
Yfirleitt má segja, að kenning Rous-
seaus hafi mest gildi fyrir uppeldi barna
fram að 12 ára aldri.
Emil 12—15 ára. Á þcssu tímabili er
uppeldi hans háttað á töluvert annan
veg. Þetta er tími hins jákvæða uppeldis.
Þetta má þó ekki skilja svo, að uppeldis-
aðferðunum sé skyndilega breytt á
gagngerðan hátt, heldur skal nú nota
betur tímann til náms. Bráðum knýja
ástríðurnar dyra og draga hug Emils frá
öllu öðru.
Til þessa hefur Emil lært mest af
skynjunum sínum, en nú myndar hann
hugmyndir og hugtök úr skynreynslu
sinni. Nú hefst tími skynsemi og kennslu.
En námið er mest fólgið í sjálfstæðu
starfi hans. Idonum er bent á viðfangs-
cfni, hann á sjálfur að finna lausn þeirra.
Kennarinn er frekar leiðbeinandi en
kennari í venjulegum skilningi. Kennslan
er verkleg,
Hvað á Ernil að læra? Framar öllu á
hann ekki að læra neitt það, sem hann
hefur ekki náttúrlegan áhuga á. í öðru
lagi á hann ekki að læra allt, sem hon-
um er mögulegt að læra, hcldur einungis
það, sem hann skilur, að sér sé gagn-
legt. 1 Iöfuðviðfangsefni námsins er nátt-
úran. Maðurinn og samfélagið eru miklu
torveldari viðfangsefni. Þeirra tími er
ekki enn kominn.
Oflugasta hvötin til þess að afla sér
þekkingar og tækni er gagnsemin. Barnið
verður að skilja, að það geti notað þekk-
ingu sína til einhvers, geti beitt henni
með árangri við viðfangsefni daglegs lífs.
Rousseau snýst hatramlega gegn Jesúít-
um og öðrum, sem ala á samkeppnis-
andanum. Enginn samanburður við aðra,
segir hann. „Ég vil hundrað sinnum held-
ur, að Emil læri ekki neitt, en hann
læri af hégómagirnd og öfund.“ Sam-
keppnisandinn getur af sér öfund og
aðrar spilltar tilhneigingar. Rousseau er
þarna talsmaður sjálfskeppninnar, löng-
unarinnar til þess að taka sjálfum sér
fram.
Tími bókalestrar er ekki enn kominn:
„Ég hata bækur, þær kenna okkur að