Andvari - 01.06.1963, Side 116

114
ARNÓR HANNIBALSSON
ANDVAW
Allt sem sagt hefur verið hér á undan
um lögmál æðri taugastarfsemi, fellur því
undir hugtakið fyrra merkjakerfið. Hið
hlutlausa áreiti (t. d. ljós), sem Pavloff
notaði við tilraunir sínar með myndun
skilyrðisbundinna viðbragða, kallar hann
merki (signal), þ. e. það er merki, sem
kemur í staðinn fyrir skilyrðislaust áreiti
(æti) og veldur sama viðbragði (munn-
vatnsrennsli). Oll þau skilyrðisbundin
viðbrögð, sem vakin eru af hlutlausum,
en jafnframt konkretum áreitum felldi
Pavloff undir þetta hugtak: fyrra merkja-
kerfið. Skýrgreining Pavloffs sjálfs hljóð-
ar á þessa leið: „Á því þróunarstigi líf-
veranna, sem maðurinn er á, hefur komið
til einstök viðbót við kerfi taugastarfsem-
innar. í heimi dýranna gefur raunveru-
leikinn tilveru sína til kynna (signalíser-
ar hana) því nær eingöngu með áreitum
og förum eftir þau í stóru heilahelming-
unum, sem eiga sér stað beint í sérstök-
um frumum í sjónar-, heyrnar- og öðrum
reseptorum líkamans. Þetta er hið fyrra
merkjakerfi raunveruleikans, sameigin-
legt mönnum og dýrum". (Pavloff, Rit-
safn, 3. bindi, 2. bók, bls. 335). „Skynj-
anir okkar og hugmyndir, sem vísa til
umheimsins, eru fyrir okkur fyrri merki
raunveruleikans, hin konkretu merki"
(Pavloff Ritsafn, 3. bindi bls. 232).
Tengsl líkamans við áreiti, sem virka
beint á skynfærin og koma jafnframt í
staðinn fyrir skilyrðislaust áreiti, þar með
talin alhæfing þeirra, sundurgreining o.
s. frv., tengsl milli analýsatora, greining
og tenging áreita o. s. frv. eru sérstök
tegund af tengslum líkamans við um-
heiminn í gegnum merki um áreiti. Ég
finn t. d. matarlykt, og það kemur vatn
fram í munn mér, — það er viðbragð,
sem flokkast undir fyrra merkjakerfið.
Þar sem fyrra merkjakerfið er sam-
eiginlegt mönnum og dýrum, gildir allt
sem segja má um fyrra merkjakerfið bæði
um físíólógíu dýra og manna, og er það
reyndar niðurstaða af tilraunum Pavloffs
og lærisveina hans á dýrum, aðallega
hundum. En aðskilur þá ekkert sálarlíf
mannanna frá dýrum? Jú, til þess að taka
af allan vafa um það, kom Pavloff fram
mcð kenningu sína um annað merkja-
kerfið. (Það má skjóta því hér inn, að
það er mikið deiluefni meðal sovézkra
sálfræðinga, hvort dýr hafi sálarlíf. Sú
skoðun er ráðandi, að dýr hafi ekki sálar-
líf. Sú skoðun er þó í algeru ósamræmi
við kenninguna um fyrra merkjakerfið
og skýrgreininguna á skynjun sem starfi
analýsatoranna og jafnframt sálrænu fyr-
irbrigði).
Þetta seinna merkjakerfi er eiginlegt
mönnum einum. Þessi er skýrgreining
Pavloffs sjálfs á því: ..En orðið stofnaði
annað merkjakerfi, séreiginlegt mönnum
— merki merkjanna. Hið fjölþætta áreiti,
orðið, hefur annars vegar fjarlægt okk-
ur frá raunveruleikanum, og það verð-
um við stöðugt að hafa í huga . . . Idins-
vegar var það cinmitt orðið, sem gerði
okkur að mönnum. Samt ber ekki að ef-
ast um það, að höfuðlögmál, sem stjórna
starfsemi fyrra merkjakerfisins, stjórna
einnig hinu síðara, vegna þess að þetta
er starf eins og hins sama taugavefs".
(Pavloff, Ritsafn, 3. bindi, 2. bók, bls.
335).
Og enn ein tilvitnun í Pavloff: „Málið,
einkum og sér í lagi kínestesísk áreiti, sem
koma til heilabarkarins frá talfærunum,
eru merki í annarri röð, merki merkj-
anna. Þau eru sértekin frá raunveruleik-
anum og leyfa alhæfingu, en það er og
hin sérstaka, æðri hugsun mannsins, sem
byggir fyrst almenn-mannlegan empir-
isma og síðan vísindin að lokum, vopnið,
sem maðurinn hefur til þess að átta sig
á heiminum og sjálfum sér“ (Pavloff,
Ritsafn, 3. bindi, 2. bók, bls. 232—233).
Þetta eru hinar klassísku skilgreining-