Andvari - 01.05.1967, Page 26

24
JÓN GÍSLASON
ANDVARI
giftast móður sinni og vega föður sinn.
Laíos hlýðir ekki þessu banni, en getur
við konu sinni sveinbarn. Hvorugt for-
eldranna getur fengið af sér að deyða það.
Barnið er fengið smalamanni í hendur.
En honum verður einnig um megn að
gera út af við þetta saklausa líf, sem á
þó svo hörmulega framtíð fyrir höndum.
Smali Polýbosar, konungs í Korinþu,
tekur við barninu. Konungur og drottn-
ing í Korinþuborg voru barnlaus. Tóku
þau sér þetta efnilega sveinbarn í
sonar stað. Vex nú Oidípús upp við hirð
Polýbosar, sem hann telur vera föður
sinn. En er véfrétt birtir Oidípúsi hin
geigvænlegu örlög, sem bíði hans, flýr
hann. Þannig hugðist hann forða sér
frá voðanum, þvi að hann vissi ekki
betur en konungshjónin í Korinþu
væru hinir réttu foreldrar sínir.
Astæðan til þess, að guðirnir höfðu
varað Laíos við að eiga börn, var sú, að
þeir vissu, að í þessum syni hans mundi
fólgið tvíþætt eðli: hárhvöss greind, en
einnig taumlaus ofsi, æðisgengin heift.
Er öldungur einn, sem hann mætir á förn-
um vegi, ögrar honum, vegur hann hann,
grunlaus um, að það er faðir hans. Loks
ber Oidípús á ferðum sínum til Þebu,
leysir gátu Svingsinnar, (þ. e. vængj-
aðrar óvættar, sem ógnaði Þebuborg),
bjargar borginni úr miklum nauðum og
giftist ekkju hins látna konungs, sjálfri
móður sinni. Guðirnir leiða glæpinn í
ljós, Oidípús stingur úr sér augun, en
móðir hans, sem er kona hans, hengir
sig. Bölvun sú, er á ættinni hvílir, held-
ur áfram sinni verkan. Synir Oidípúsrr,
Eteokles og Polýneikes, vega hvor annan.
„Oidípús konungur" er því harmleikur
tortímingarinnar. Það er harmleikur þess
manns, sem öruggum, hægum og óstöðv-
andi skrefum stefnir að algerum einstæð-
ingsskap, sem er höfuðeinkenni hinnar
harmsögulegu hetju.
í upphafi leiksins birtist oss Oidípús,
hetja harmleiksins, sem voldugur kon-
ungur. 1 hans augum er hann sjálfur og
borgin eitt. En að lokum kemst hann
að raun um, að einmitt hann er viður-
styggð allra borgarbúa, réttrækur úr
mannlegu samfélagi.
Þar sem er Oidípús konungur, hefur
Sófokles annars vegar viljað sýna yfir-
burði mannlegrar skynsemi, en hins
vegar einnig takmarkanir hennar. Æðri
mannlegu hyggjuviti eru máttur og vald
guðanna. Fulltrúi þeirra í leiknum er
Teiresías spámaður. Þá fer fyrir alvöru
að kárna gamanið, er þeir Oidípús leiða
saman hesta sína. Allt þar fyrir framan
var aðeins undirbúningur eða inngangur.
En hér í þessu leikatriði er markalína
greinilega dregin milli þessara tveggja
heima: heims mannlegrar skynsemi og
heims hinnar guðlegu vitneskju og þekk-
ingar. Jafnframt birtist oss hér glöggt
skaplöstur Oidípúsar, sem á svo ríkan þátt
í að steypa honum í glötun: Ofsinn blind-
ar strax hina skörpu greind hans, svo
að hann ber fyrst spámanninn hinum
fáránlegustu sökum og síðan Kreon, mág
sinn.
Hámarki sínu nær ef til vill snilld
Sófoklesar í þessum leik, er hann lætur
Jóköstu rökstyðja þá skoðun, að eigi sé
mark takandi á véfréttum, með dæmi úr
lífsreynslu hennar sjálfrar, þ. e. a. s.
véfréttinni, sem Laíosi hlotnaðist á sín-
um tíma. Ahorfendur vita að sjálfsögðu,
að sterkari sönnun fyrir gildi véfrétta
var eigi unnt að finna. En Jókasta veit
ekki betur en að Oidípús sé sonur kon-
ungsins í Korinþuborg og dæmir því hér
á annan veg.
Raunar er í frásögn Jóköstu eitt orð
sem ekki gat farið fram hjá skarpskyggni
Oidípúsar: Laíos beið bana á krossgötum,
á stað, þar sem mætast þrír vegir. Þessi
vitneskja, sem kemur fram óvart, eins