Andvari - 01.05.1967, Blaðsíða 36

34
NIGEL BALCHIN
ANDVARI
ákveðin lög, heldur ákveðið umhverfi, og
það er þetta umhverfi, sem flestir geta sætt
sig við, er gerir vissa menn að afbrota-
mönnum. Það er nokkurn veginn víst, að
afbrot eru ekki arfgeng, og aldrei hefur
verið til maður „fæddur til að hengjast".
Félagsfræðingar eru alltaf að segja, að
meginsökin á afbrotum unglinga sé for-
eldranna. Þeir hafa ekki skapað viðunandi
umhverfi og hæfilegt aðhald fyrir börn
sín. Foreldrar kynnu að svara, að nákvæm-
lega sama gilti um afbrot fullorðinna.
Foreldrinu, — sem hér er samfélagið, —
hefur mistekizt að sjá fyrir heppilegu um-
hverfi og hæfilegu aðhaldi.
Glæpur sá, sem ég ætla að taka til með-
ferðar, var framinn á Islandi fyrir hér um
bil þúsund árum, þegar göfuglyndur, örlát-
ur og vitur öldungur, sem allir virtu, var
brenndur inni á bæ sínum ásamt konu
sinni og allri fjölskyldu. Glæpurinn var
framinn að skipun annars manns, sem var
íhugull og hjartaprúður og naut næstum
sömu virðingar. Fyrir vali mínu eru ýmsar
ástæður. Þetta er stórfengleg saga og frá-
'bærlega sögð í þeirri mynd, sem hún er
til vor komin. Ollum ber saman um, að
Brennu-Njáls saga sé mikilfenglegust
og fullkomnust allra Islendingasagna.
Hún er ekki aðeins frásögn af blóðugri
deilu og glæpum, sem af henni leiddi,
heldur sögulegur harmleikur á æðsta stigi,
og þolir samanburð við hvað sem er í
verkum hinna miklu grísku leikritaskálda
eða Shakespeares og fer fram úr þeim að
sumu leyti. Flestir hinna stærstu harm-
leika hafa sýnt menn í fjötrum örlaganna
eða einhverra ægilegra, yfirnáttúrlegra
afla. f grísku harmleikunum eru persón-
urnar a;ðeins leikföng guðanna. Upp-
byggingin á Havilet og Macbeth er að
nokkru leidd af yfirnáttúrulegu efni.
Harmsaga Othellos er sprottin af ofboðs-
legri mannvonzku Jagos, — manns, sem
hefur að kjörorði: „Illska, vertu guð
minn“. Njáls saga notar ekkert af þess-
um hjálpargögnum. Duttlungafullir guðir
koma ekki við sögu. Yfirnáttúrleg atriði
finnast varla í sögunni, og þar eru engin
stórkostleg illmenni. Allar aðalpersónur
sögunnar eru menn gæddir mörgum ágæt-
um eiginleikum, hugrekki, virðuleik og
oft vizku og framsýni. Þeir hafa galla, en
þeir eru mjög skiljanlegir. Samt sprettur
harmleikurinn alveg óumflýjanlega fram
úr skapgerð þessara manna og jarðvegi
þess samfélags, sem þeir bjuggu í.
Þessi síðast taldi eiginleiki er að minni
hyggju merkilegasta atriðið í Njáls sögu.
Harmsagan er ekki aðeins mjög mannleg
og skiljanleg; hún hefur einnig djúpa
félagslega merkingu með óþægilega Ijósri
samsvörun við ástand veraldarinnar í dag,
■—- veröld okkar séða í öfugum enda sjón-
pípunnar. Við sjónglerið segjum vér ekki.
„Þangað fer ég nema náð Guðs komi til,“
heldur, „Þangað fer mannkynið nema
hjálp Guðs komi til.“
UMHVERFI GLÆPSINS
Árið 872 hafði Haraldur hárfagri loks
brotið undir sig aðra höfðingja Noregs og
stofnað konungsríkið Noreg. Margir af
höfðingjunum sigldu burt fremur en hlita
valdi konungsins, í norður og vesturátt
til Skotlands, Orkneyja og loks til Islands,
þar sem land fékkst að frjálsu og sérhver
höfðingi gat verið eiginn húsbóndi og
þurfti ekki að viðurkenna neinn yfir-
mann.
Þetta íslenzka samfélag var eitt hið
athyglisverðasta og merkilegasta þjóðfélag,
sem sagan getur um. íslendingarnir voru
ekki neinir siðleysingjar. Þeir voru hæfi-
leikamenn og hugrakkir, áttu ósvikna
kímnigáfu og voru smekkvísir í bezta lagi.
Kvenfólk þeirra bjó við kjör, sem konur
nutu ekki víðast í Evrópu fyrr en nokkrum
öldum síðar. Þeir voru frábærir sæfarar
og komust jafnvel til Ameríku um það